Egzekutywa Komitetu Powiatowego zatwierdzała wszelkie decyzje podejmowane na zebraniach podstawowych organizacji partyjnych. Ci, którzy należeli do egzekutywy na szczeblu powiatu, a tym bardziej województwa, zaliczali się do elity partyjnej. Od decyzji egzekutywy zależało wszystko, co związane było z życiem i funkcjonowaniem powiatu – zarówno w sferze politycznej, socjalnej, jak i społecznej. Tą ostatnią sferę wytyczał statut partii, a należała do niej postawa etyczna i moralna każdego członka, bądź kandydata Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.1 Kompetencją egzekutywy była szeroko rozumiana polityka personalna. Jeśli kandydaci zostali przez nią zatwierdzeni na intratne stanowiska, przyjmowali tym samym na siebie zobowiązania lojalności i wiernopoddańczości. Partia nie tylko interesowała się swoimi członkami, ale bacznie obserwowała tych, którzy zajmowali ważne społecznie stanowiska, jak chociażby nauczyciele.
Należy pamiętać, że egzekutywa nie tylko zatwierdzała uchwały Podstawowych Organizacji Partyjnych, ale też prowadziła własne rozpoznanie sprawy, mając tym samym własne źródła informacji. Bardzo często sama wzywała na przesłuchanie tych, przeciwko którym prowadzone było śledztwo. Śledztwo toczyło się w obecności tak zwanego „zespołu orzekającego”, powołanego przez nią samą.
Jeszcze w latach 40-tych istniały tzw. „trójki partyjne”. Tworzyli je: I sekretarz Komitetu Powiatowego PZPR, zastępca komendanta KP Milicji Obywatelskiej oraz przewodniczący prezydium Powiatowej Rady Narodowej. Organ ten miał charakter dochodzeniowo-śledczy i szczególnie wnikliwie przypatrywał się związkom swoich towarzyszy z kościołem i duchowieństwem. Oczywiście podobnie szeroko karał za posiadanie „obszarniczego” pochodzenia, malwersacje gospodarcze, wszelkie nadużycia obyczajowe jak i kłusownictwo. Członkowie egzekutywy musieli być „klarowni światopoglądowo”, gdyż obok komórek POP to właśnie oni tworzyli pierwszy front walki z „religianctwem” i „klerykalizmem” w szeregach PZPR.
W protokole numer 13 z posiedzenia egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Koszalinie z dnia 11 kwietnia 1958 r. w porządku obrad znalazła się informacja o ogólnej sytuacji w szkolnictwie województwa koszalińskiego. W obradach uczestniczyli między innymi: Bazyli Hołod – sekretarz KW, Tadeusz Kaczmarek – sekretarz KW, Paweł Błażejewski – przewodniczący Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej i Władysław Orłowski – sekretarz Komitetu Miejskiego w Koszalinie.
Sekretarz Bazyli Hołod w swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na wysiłek, jaki powinny podjąć komitety powiatowe i miejskie w „kierunku upartyjniania nauczycieli oraz lepszego doboru kadr do Wydziałów Oświaty PRN i MRN”.2
Paweł Błażejewski na tym samym posiedzeniu egzekutywy zauważył, że uczniowie Liceum Pedagogicznego w Koszalinie są za bardzo religijni, gdyż tylko 5% z nich nie uczęszcza na lekcje religii. Udowadniał, że powodem tego jest zbyt aktywna postawa kleru w szkole „kler próbuje wszystkich środków dotarcia do młodzieży. Daje się zauważyć nastroje wiary w przeznaczenie, modlitw za pomyślne zdanie egzaminów. Młodzież zaczyna ulegać psychozie, że nie praca i nauka zadecyduje o egzaminie, a zrobi to modlitwa”.3
Stanisław Wojda – sekretarz KM w Świdwinie, poparł przedmówcę słowami: „Ostatnio w Liceum Pedagogicznym w Świdwinie ksiądz rozsyłał listy do rodziców dzieci, nie uczęszczających na lekcje religii z prośbą o wyjaśnienie tychże nieobecności”.4
W podsumowaniu zebrania Paweł Błażejewski – przewodniczący WKKP w Koszalinie, winy za taki stan rzeczy w placówkach oświatowych szukał w działających przy nich Podstawowych Organizacjach Partyjnych. Domagał się „oczyszczenia organizacji z elementów niepewnych światopoglądowo”.5
W 1959 r. rozpoczęła się akcja wymiany legitymacji partyjnych, a tym samym weryfikacja członków partii pod kątem ideologicznym. Ogółem w pierwszych trzech kwartałach tego roku skreślono 832 osoby, w tym 380 za bierność, 367 za niechęć do partii i 85 za religianctwo.6
W tym samym czasie wykluczono 236 osób, w tym 164 za nadużycia, 37 za pijaństwo i chuligaństwo, 21 za łamanie dyscypliny partyjnej i 14 za klerykalizm.7
Na uwagę zasługuje fakt, że wśród ukaranych było aż 15 dyrektorów i kierowników przedsiębiorstw państwowych, 39 urzędników, 2 sekretarzy Gromadzkich Rad Narodowych i 3 funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej.
Podczas obrad egzekutywy KW PZPR co pół roku Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej przedstawiała szczegółowe sprawozdania z pracy w terenie. Szczególnie pilnie przyglądano się zjawiskom religianctwa wśród aktywu partyjnego, funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i ich rodzin. Uwagi i wnioski egzekutywy KW przesyłano do wszystkich Komitetów Powiatowych, natomiast wnioski WKKP trafiały do Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej w Warszawie. Jeśli stwierdzono przypadki tzw. zjawisk religianctwa wśród rodzin aparatu partyjnego, przeprowadzano z nimi rozmowy profilaktyczne, o których informowano pierwszych sekretarzy KP, czy komendantów MO, na których terenie te zjawiska miały miejsce. Przedstawiciele WKKP w sprawozdaniach szczegółowo określali liczbę skreślonych, wydalonych bądź inaczej ukaranych towarzyszy, podając przy tym konkretne przyczyny, których efektem były takie, a nie inne decyzje.
W drugiej połowie 1960 r. wydalono z partii 99 członków i 19 kandydatów, skreślono 78 członków i 114 kandydatów, co stanowiło 310 osób.8
Przyczynami wydaleń i skreśleń były nadużycia, kradzieże, łapownictwo, pijaństwo, niemoralny tryb życia, zaniedbywanie obowiązków służbowych, dwulicowość, klerykalizm czy łamanie dyscypliny partyjnej. Często odrębnym punktem w sprawozdaniu WKKP była informacja dotycząca „zjawiska klerykalizmu wśród aktywu partyjnego”.9 Wytykano towarzyszom uczęszczanie na msze i uczestniczenie w uroczystościach Bożego Ciała. W sprawozdaniu z dnia 19. IX. 1961 r. czytamy „ w uroczystościach Bożego Ciała na terenie naszego województwa brało udział 136 członków PZPR, a towarzysz Franciszek Skrzypczak – kierownik Fabryki Zapałek w Sianowie, brał udział w organizowaniu ołtarza przy budynku parafialnym. Natomiast Henryk Baltasiuk – sekretarz POP przy tartaku w Łubowie, niósł baldachim w czasie procesji, a Jerzy Fidos – członek PZPR w Koszalinie, prowadził księdza pod rękę”.10
Każdy taki przypadek jest szczegółowo opisany w sprawozdaniach WKKP. Oddzielnie opisywano udział w uroczystościach religijnych przedstawicieli aktywu partyjnego, funkcjonariuszy MO, nauczycieli, a nawet osób nie należących do partii.
WKKP na posiedzeniach egzekutywy KW PZPR składała szczegółowe sprawozdania ze swojej działalności. W dniu 12 września 1960 r. jej przewodniczący Paweł Błażejewski poinformował zebranych o okolicznościach wykluczenia z partii Władysława Czecha – sekretarza KP w Słupsku. Powodem wykluczenia było to, że „nie potrafi on wychować swojej rodziny w duchu ateistycznym”.11 Kolejny członek egzekutywy Marian Orłowski zdecydowanie poparł przedmówcę słowami: „aktyw partyjny musi mieć skrystalizowane stanowisko w stosunku do religii. WKKP i inne instancje partyjne nie powinny w powyższych sprawach stosować żadnej taryfy ulgowej”.12 W wypracowanych wnioskach na posiedzeniu egzekutywy za okres 1.01. – 31.07. 1960 r. znalazło się następujące stwierdzenie: „W związku z występującymi zjawiskami religianctwa wśród rodzin aparatu partyjnego i funkcjonariuszy MO, egzekutywa KW zobowiązuje Wydział Propagandy KW oraz wszystkie Komitety Powiatowe do systematycznej pracy ideowo – politycznej z tymi pracownikami i ich żonami – po odpowiednim rozpoznaniu.”13
Zakończenie
Bezpośrednia walka z religią w szeregach partyjnych była prowadzona na poziomie indywidualnych rozmów ostrzegawczych z I sekretarzem POP, KZ, KP i KW, posiedzeń egzekutywy danego stopnia i wreszcie ogólnego zebrania POP. Funkcję dochodzeniowo-śledczą w partii pełniła Komisja Kontroli Partyjnej, a w instancji odwoławczej – Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej. Ale i ona sama mogła bezpośrednio wyszukiwać w szeregach partyjnych przypadków „klerykalizmu” i „religianctwa”.
Partia dzieliła wykroczenia religijne w swoich szeregach na dwie zasadnicze grupy. Pierwszą określano mianem „religianctwa” – zaliczano do niej tych członków partii, których przyłapano na uczestnictwie w praktykach religijnych. Była to mniej szkodliwa praktyka niż „klerykalizm” – tym mianem określano osoby, które uczestniczyły w praktykach religijnych, ale też utrzymywały kontakty z duchownymi i angażowały się w życie parafii. Osoby przyłapane na tym rodzaju wykroczeń najczęściej były od razu usuwane z partii.
Grzegorz Jończyk
Bibliografia
Archiwum Państwowe Koszalin, Protokoły Egzekutywy KW PZPR, 1958-1961.
Archiwum Państwowe Koszalin, Teczki akt osobowych KW PZPR, 1958-1961.
Statut PZPR, Warszawa 1952.
Śmierzchalski-Wachocz D. Partia komunistyczna wobec Kościoła i przejawów wiary katolickiej w swoich szeregach, Warszawa 2000.
Zbiór uchwał KC PZPR w sprawach pracy wewnątrzpartyjnej, Warszawa 1955.
„Życie Partii”1960, 1961.
Słowa kluczowe: egzekutywa, Podstawowa Organizacja Partyjna, Milicja Obywatelska, klerykalizm, dwulicowość
Streszczenie
Egzekutywa była dominującym organem kontrolnym i rozliczającym wszelkie działania partii w województwie. Nawet Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej była zobowiązana do przedkładania sprawozdań przed nią ze swej pracy. Członkowie partii byli nieustannie inwigilowani, a wszelkie uchybienia statutowe kończyły się surowymi karami. Po 1958 roku kontrolerzy partyjni zaczęli osiągać apogeum bezduszności, zajadłości i chorej gorliwości, skazując niewygodnych towarzyszy i ich rodziny na zatracenie.
Summary
Execution was the dominant controlling body and accounted for all activities of the party in the voivodship. Even the Provincial Party Control Committee was obliged to report to it from its work. Members of the party were constantly under surveillance, and all statutory defaults ended with severe penalties. It was after 1958 that the party controllers began to attain the apathy of mercilessness, fury and sickness, condemning uncomfortable comrades and their families to perdition.
1 A. Dudek, Funkcjonowanie systemu nomenklatury kadr PZPR, w: Komunizm, system, ludzie, pod red. T. Szaroty, Warszawa 2001, s. 100-102.
2 Archiwum Państwowe w Koszalinie, Protokoły Egzekutywy KW PZPR, sygn. 326.
3 Tamże, s. 7.
4 Tamże, s. 8.
5 AP. Koszalin, Protokoły Egzekutywy KW, sygn. 328.
6 AP. Koszalin, Protokoły Egzekutywy KW, sygn. 341.
7 Tamże, s. 8.
8 AP. Koszalin, Protokoły Egzekutywy KW, sygn. 362
9 Tamże.
10 Tamże.
11 AP. Koszalin, Protokoły Egzekutywy KW, sygn. 350.
12 Tamże, s. 3.