Pageanty – angielskie spektakle historyczne z początku XX wieku

Pageanty były to spektakle historyczne, które na początku XX wieku cieszyły się popularnością w Wielkiej Brytanii. Głównym celem owych spektakli było odtworzenie dziejów lokalnej społeczności. Celem tego artykułu jest przede wszystkim zasygnalizowanie tematyki rekonstrukcji widowisk odnoszących się do wydarzeń średniowiecznych zaistniałych na terenie Wielkiej Brytanii. Należy zastanowić się nad określeniem istoty pageantów jako rekonstrukcji wydarzeń historycznych. Nade wszystko skupić się nad czasem, miejscem i odtwarzanymi wydarzeniami historycznymi. Oprócz innych, istotnych względów, które zostaną naświetlone w niniejszym artykule, niewątpliwie pageanty zbiegały się z ważnymi rocznicami.

Pageanty z ang. widowiska, parady, spektakle według zamierzeń organizatorów miały za zadanie przede wszystkim przekazać lokalną historię poprzez zobrazowanie wydarzeń historycznych. Był to niejako przekaz podkreślający dumę danej społeczności w stosunku do swojej przeszłości. Ważnym aspektem tych przedstawień były zatem ich ton i charakter. Przedstawienia te dawały możliwość uczestniczenia w nich mieszkańcom miejscowości, jednak – co warte podkreślenia – dobór ról był uzależniony od hierarchii społeczeństwa lokalnego.

Niewątpliwie wspomniane widowiska należy zaliczyć do działalności rekonstrukcyjnej, której niezwykle ważnym zadaniem jest szeroko rozumiana edukacja.1 Bezsprzecznie inscenizacje są próbą zainteresowania historią młodzieży, która nie zawsze akceptuje tradycyjny i „przestarzały”, podręcznikowy przekaz wiedzy.2

W tym miejscu należy zaznaczyć, że w omawianym czasie spektakle historyczne wystawiano nie tylko w Wielkiej Brytanii. Począwszy od przełomu XIX i XX wieku, do początku II wojny światowej w krajach europejskich popularne były widowiska zbliżone do brytyjskich pageantów m.in.: holenderskie Lustrumfeesten (…) francuskie corteges historiques (…) włoskie kalejdokskopowe carosello storico (…) niemieckie Festspiele lub Jahrtausendfeierm (…) szwajcarskie Jubilӓumsfeier.3 Podczas wymienionych spektakli historycznych przypominano, a raczej odzwierciedlano np. uzbrojenia czy stroje. Widowiska dotyczyły nie tylko okresu średniowiecza, bowiem bardzo chętnie przypominano również czasy starożytne.4

Zjawisko pageantów w Wielkiej Brytanii jest zauważalne od końca XIX wieku, jednakże popularność zyskały sobie w 1905 roku, spektaklem „Pageant of Sherborne”.5 Obok dążenia do osiągnięcia celu edukacyjnego, celem widowisk było też zapewne wypracowanie zysków.6 Często jednak miały one charakter charytatywny, czego przykładem był spektakl pt. „The Army Pageant”, zorganizowany w 1910 roku dla wsparcia materialnego weteranów i inwalidów wojennych. Organizatorem pageantu było The Icorporated Soldiers and Sailors Help Society.7 Celem innego widowiska historycznego było zebranie środków na zakup terenu pod park miejski.8

Najbardziej zasłużoną i wyróżniającą się postacią w gronie reżyserów tego rodzaju spektakli był Anthony Napoleon Parker (1852-1944), który określił spektakl historyczny jako: Święto Dziękczynienia, w czasie którego wielkie miasto lub mała wioska świętuje swą chwalebną przeszłość, swą dostatnią teraźniejszość oraz nadzieje i aspiracje na przyszłość.9

Celem widowiska typu pageant było pielęgnowanie lokalnego patriotyzmu, często bowiem odtwarzano wydarzenia z lokalnej przeszłości.10 Wskazywali na to sami twórcy i organizatorzy tych widowisk. Cyril Swinson w 1948 roku określił, że: praca każdego na rzecz pageantu stała się cennym wkładem do naszego życia miejskiego i mamy nadzieję, że stymulowała ona lokalną dumę nie tylko z przeszłości naszego miasta ale i jego przyszłości.11 Zaś według Anthonego Parkera pageant jest opowieścią o wydarzeniach historycznych, odtworzonych w ich pierwotnym otoczeniu, jeśli to możliwe (…). Nasz pageant jest spektaklem lub serią spektakli opartych na dumie z historii i tradycji miasta lub kraju, który go wystawia. Opowiada on historię – prawdziwą historię – i to jest, w istocie, interesujące.12

Przed powstaniem pageantu zbierał się komitet organizacyjny, gdzie w kuluarach decydowano o zatrudnieniu konkretnego Master of Pageant. Następnie zatrudniano aktorów, statystów, przydzielano im role, w zależności oczywiście od ich hierarchii w lokalnym społeczeństwie. Warto wskazać, że liczba zainteresowanych udziałem w spektaklu sięgała od kilkuset do nawet 6 tysięcy osób (w przypadku „Pageant of Birmingham” z 1938 roku)13.

W spektaklach brała udział głównie ludność wywodząca się z klasy średniej i arystokracji. Zdarzało się, że patronami pageantów zostawali członkowie rodziny królewskiej i innych wyższych sfer społecznych. Patronami widowiska „Bath Historical Pageant” z 1909 roku był członek rodziny królewskiej, książę Arthur, Duke of Connaught and Strathearn wraz z małżonką, markiz Bath oraz burmistrz Bath.14 Z kolei królowa Aleksandra wraz z innymi członkami rodziny królewskiej, objęła patronat nad „The Army Pageant”.15

Zainteresowanie omawianym rodzajem spektakli zaczęło spadać już w latach 30-tych XX wieku.16 Wtedy swego rodzaju próbę zrewolucjonizowania pageantów podjęła się Mary Kelly – reżyser widowisk tzw. master of pageants, jednakże z nikłym powodzeniem.17 Zatem ta formuła spektakli uległa wyczerpaniu, może ze względu na zachodzące przemiany społeczne.

Zarówno aktorzy, jak i widzowie omawianych spektakli mieli wynieść z przedstawienia wiedzę o tym, kto decydował o losach i świetności ich miasta, że byli to głównie władcy oraz przedstawiciele arystokracji, a także przedstawiciele klasy średniej. Zatem celem organizatorów brytyjskich festiwali historycznych było kształtowanie i kontrolowanie świadomości historycznej lokalnej społeczności.

Jak zauważył W. Bejda, aspekt edukacyjny festiwali historycznych, dziś eksponowany przy ich organizacji, nie był głównym celem wystawiania widowisk historycznych w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Te czasochłonne i kosztowne inscenizacje były przygotowane przez przedstawicieli arystokracji i przedstawicieli klasy średniej dla potwierdzenia ich dominującej roli we współczesnym brytyjskim społeczeństwie18.

Jakub Belzyt

---

Bibliografia

Publikacje źródłowe– Bury St. Edmund’s Pageant, invented and arranged by Louis N. Parker, F.R. Hist.S., Bury St. Edmund’s, 8th, 9th, 10th, 11th, 12th, 13th July 1907. – St. Albans Millenary Pageant 948-1948. Souvenir Programme, 21st-26th June, 1949, St. Albans 1949.

– Benson F.R., Craig A.G., The book of the Army Pageant Held at Fulham Palace 20th June to 2nd July, London 1910.- Pageant of Birmingham, 1938 – http://www.historicalpageants.ac.uk/featured-pageants/pageant-birmingham-1938/ (dostęp 06 listopada 2017).- Official Souvenir of the Bath Historical Pageant Held in the Victoria Park, Bath 19th, 20th, 21st, 22nd, 23rd and 24th July, 1909, Bath 1909.

Opracowania

– Bejda W., Wieloaspektowość spektakli historycznych w Wielkiej Brytanii w I połowie XX wieku, w: Homo ludens. Zabawy i rozrywki na co dzień i od święta w dziejach krajów Europy Środkowej i ich sąsiadów”, red. A. Teterycz-Puzio, W. Bejda, Słupsk 2017 (w druku).- Bejda W., Rekonstrukcje sportu antycznego na memorabiliach. Przypadek Les Jeux de Rome, Stadion Heysel w Brukseli, 1930 rok, „Scripta Historica” (Słupskie Studia Historyczne), t. 21, Słupsk 2014, s. 151-170.

– Stulgis M. M., Pomiędzy rekonstrukcją, odtwórstwem a inscenizacją, czyli próba analizy zjawiska rekonstrukcji historycznej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2 (22), Lublin 2013.

– Chańko J., Daszyńska J. A., Rekonstrukcja historyczna wydarzeń pierwszej wojny światowej. Refleksje naukowo-dydaktyczne, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, t. 34 (3), Łódź 2015. – Vuillier G., A History of Dancing from the Earlierst Ages to Our Own Times, London 1898.

– Lau M., Performing history: the war-time pageants of Louis Napoleon Parker, Modern Drama, t. 54 Fall 2011.

– Kelly M., How to Make a Pageant, London 1936.

– Parker L. N., Several of My Lives, London 1928.

– Parker A., Pageant, Their Presentation and Production, London 1954.

– Cannadine D., The Bourgeois Experience as a Political Culture: The Chamberlains of Birmingham, w: Enlightenment, Passion, Modernity. Historical Essays in European Thought and Culture, red. M. S. Miracle, R.L. Dietle, Stanford 2000.

Strony internetowe:

– Hulme T., A nation of town criers: civic publicity and historical pageantry in inter war Britain, Urban History, Cambridge 2016,http://dx.doi.org/10.1017/S0963926816000262, (dostęp 11 października 2017).

– Pageant of Birmingham, 1938 – http://www.historicalpageants.ac.uk/featured-pageants/pageant-birmingham-1938/ (dostęp 6 listopada 2017).