40 mm armata przeciwlotnicza wz. 1936 Bofors

Przeciwlotnicza armata Bofors kal. 40 mm wz. 1936 znalazła się na wyposażeniu polskiej armii ponieważ rodzimy przemysł nie był w stanie dostarczyć stosownego uzbrojenia. Dobre stosunki z firmą Bofors i wcześniejsze w niej zakupy pozwoliły w szybkim tempie przystąpić do produkcji licencyjnej. Do podpisania umowy doszło w listopadzie 1935 roku.

Poza Polską 40 mm armatę przeciwlotniczą Bofors wz. 1936 i jej pochodne produkował również takie kraje jak Norwegia, Belgia, Niemcy, Japonia, Związek Radziecki, Węgry, Wielka Brytania, czy Stany Zjednoczone.

Montowana w Polsce armata przeciwlotnicza kal. 40 mm wz. 1936 bazowała na wersji armaty Bofors wz. 1934. Polacy wprowadzili jednak istotne modyfikacje usuwając instrumenty i wskaźniki do centralnego kierowana ogniem. W planach było również podwozie o uproszczonej konstrukcji, które nie weszło do produkcji seryjnej w związku z wybuchem wojny.

W skład obsługi pojedynczej armaty wchodziło pięć osób: dowódca, dwóch celowniczych oraz dwóch ładowniczych.

Do 1 września 1939 roku Wojsko Polskie otrzymało 358 dział tego typu.

Opis konstrukcji

Armata przeciwlotnicza Bofors 40 mm wz. 1936 była bronią samoczynną wyposażoną w zamek klinowy – pionowy napinany podczas odrzutu lufy. Do wprowadzania naboju do lufy wykorzystywany był dosyłacz, który jednocześnie odpowiadał za zamknięcie zamka i odpalenie. Za zasilanie w amunicję odpowiadały łódki nabojowe wkładane z góry przy czym pierwszy nabój musiał być załadowany ręcznie, a służyła do tego dźwignia po lewej stronie. Każdy magazynek zawierał cztery naboje. Gdyby zaszła taka konieczność możliwe było ręczne ładowanie pojedynczych sztuk amunicji. Zainstalowana na armacie lufa miała długość 56 kalibrów i była chłodzona powietrzem. Wymiana lufy była możliwa od przeprowadzenia siłami załogi w przeciągu minuty. Za celowanie odpowiadało dwóch celowniczych – prawy naprowadzał lufę na cel w płaszczyźnie poziomej, a lewy w płaszczyźnie pionowej. Do przewozu armaty wykorzystywano podwozie w postaci dwuosiowej przyczepy z przednią osią skrętną. Całość posiadała zawieszenie, a armata mogła prowadzić ogień zarówno w położeniu marszowym, czyli z kołami opuszczonymi jak i w podstawowy sposób czyli w położeniu bojowym kiedy to koła były podniesione. Dzięki przełącznikowi prowadzenia ognia można było strzelać ogniem pojedynczym jak i automatycznym.

Podstawowe dane:
– kaliber: 40 mm
– zasięg w płaszczyźnie poziomej: 9500 m
– zasięg w płaszczyźnie pionowej: 4500 m
– masa pocisku: 0,91-0,95 kg
– prędkość początkowa pocisku: 823-875 m/s
– długość lufy: 56,2 kalibry / 2250 mm
– kąt podniesienie: -6 do +90 stopni
– kąt ostrzału: 360 stopni
– masa w położeniu marszowym: 2320-2500 kg
– masa w położeniu bojowym: 1730 kg
– trakcja: motorowa, prędkość 50 km/h
– opis amunicji stosowanej w armatach Bofors 40 mm wz. 1936

Elementy 40 mm armaty przeciwlotniczej Bofors wz. 1936 można obejrzeć w zbiorach Muzeum Armii „Poznań”.

Wśród zachowanych podzespołów armaty wymienić można:
– lufę z fragmentem sprężynowego oporopowrotnika
– parę osłon mechanizmu stabilizacji lufy
– sprężynę
Powyższe elementy zostały wyprodukowane przez Towarzystwo Starachowickich Zakładów Górniczych S.A. najprawdopodobniej w latach 1936-1939

– pompę hamulcową z czterokołowego podwozia armaty – producent: Autmotive Prducts Co. Ltd. – Londyn na licencji firmy Lockhed

– korba mechanizmu naprowadzania lufy
– wspornik lufy podwozia armaty
– lawet a do armaty
Producent: Towarzystwo Starachowickich Zakładów Górniczych S.A, rok prod. 1937

Zachowane pozostałości armaty zostały odnalezione w rejonie Iłży, na południe od Radomia. W związku z tym, że jedyną jednostką walczącą w tych dniach na tamtym terenie, a wyposażoną w takowe armaty była 12 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej z 12 DP można zakładać, że armata należała właśnie do niej. Inna hipoteza zakłada, że armata była w składzie jednego fabrycznych plutonów zakładów zbrojeniowych w Starachowicach.

Armata 40 mm Bofors wz. 1936 na ekspozycji w Muzeum „Armii Poznań”

Artykuł powstał przy współpracy i dzięki pomocy pracowników Muzeum Armii „Poznań”. Autor chciałby złożyć podziękowania za wyrażenie zgody na wykonanie fotografii na potrzeby niniejszego tekstu.

dr Krzysztof Kuska

Bibliografia:

S. Pataj, Artyleria Lądowa, Warszawa 1975.
P. Rozwadowski, Polskie armaty przeciwlotnicze 75 mm wz. 36/37 oraz 40 mm Bofors, Warszawa 1998.
P. Rozdżestwieński, Ciągnik gąsienicowy C2P, 40 mm armata przeciwlotnicza Bofors wz. 1936 i 1938, Warszawa 2013.

Wszystkie zdjęcia: Krzysztof Kuska