Wojna trzydziestoletnia była wojną światową dla Europy XVII wieku. Sformułowanie to choć może zostać uznane za zbudowane na wyrost oddaje faktyczny charakter wydarzeń, które dotknęły Europę w latach 1618-1648. Trudno było w tamtych dniach szukać państwa, które nie byłoby zaangażowane w konflikt rozpoczęty „defenestracją praską. Tak jak wszyscy z uwaga przyglądali się najpierw losom ziem czeskich, a potem całego Cesarstwa rzymskiego Narodu Niemieckiego, tak biegiem lat coraz więcej państw w tym konflikcie realnie uczestniczyło. Ogrom strat i zniszczeń do jakich doszło w ówczesnej Europie był nieporównywalny z tym co działo się na tym kontynencie wcześniej. W efekcie doszło także do poważnych przewartościowań na scenie geopolitycznej, gdzie z jednej strony Cesarstwo ruszyło w stronę upadku a potęga Francji i Szwecji miała właśnie wtedy osiągnąć swój szczyt.
Losy wojny trzydziestoletniej nie były nadmiernie często dotąd poruszane w polskiej historiografii wojskowej. Nie licząc drobnych szkiców i prac Radosława Lolo, można uznać że pozostała część wyszła spod ręki Witolda Biernackiego, który swoją pasją poznawczą zdołał, nie tylko przybliżyć polskiemu czytelnikowi ten konflikt, ale poprzez coraz dokładniejsze studia źródłowe, kreuje obraz coraz precyzyjniejszy, tej wojny wojen epoki nowożytnej. W ten nurt pisarstwa historycznego W. Biernackiego wpisuje się recenzowana książka. Nie jest to dzieło wielkie, ba nawet można uznać je jedynie za część poważniejszej pracy, ale zdecydowanie jest ono kolejnym krokiem na drodze rekonstrukcji wydarzeń wojny trzydziestoletniej. W tym względzie prezentuje ono jak najbardziej aktualny stan badań. Zwłaszcza, że są to badania prowadzone raczej przez niewielką grupę polskich historyków, do których należy Autor recenzowanej pracy.
Witold Biernacki znany jest ze swej skrupulatności w odniesieniu do poszukiwania i wykorzystywania materiału historycznego. Zebrana została więc doskonała baza dla prowadzonych rozważań i to zarówno w zakresie źródeł, jak i literatury przedmiotu. Wielka w tym zasługa czeskich przyjaciół Autora, bez których baza samej pracy byłaby uboższa, a możliwości weryfikacji zdarzeń dużo bardziej ograniczona.
Witold Biernacki jest dziś najlepiej przygotowany do badań nad losami wojny trzydziestoletniej. Jego erudycja, zebrane materiały źródłowe i bogata baza literatury, powodują że zakres bibliografii może jedynie zadawalać, a nie może budzić jakichkolwiek wątpliwości. Na tle polskiej historiografii wojskowej, jest to dziś baza wyjątkowo precyzyjna.
Co warto podkreślić Autor nie jest niewolnikiem źródła, co coraz częściej można spotkać w publikacjach ukazujących się na półkach księgarskich, ale interpretuje wydarzenia, korzystając ze swego warsztatu. To zaś czyni materiał merytorycznie zgodny z stanem aktualnej wiedzy historycznej, a samo opracowanie należy do książek historycznych, a nie parahistorycznych. To przywiązanie do warsztatu i zgodności metodologicznej ze sztuką historyczną wymaga tu podkreślenia. Tym bardziej, że nie ma Autor tejże pracy tendencji do oceniania dotychczasowych ustaleń innych historyków, jako z gruntu nieprawdziwych, niosących przekłamania, a więc niegodnych zainteresowania, co współcześnie staje się coraz dziwniejsza i niebezpieczną moda niektórych Autorów.
Autor pracy wprowadza czytelnika w rozważania poprzez tło polityczne toczonej kampanii wojennej, przedstawia siły wszystkich stron konfliktu. Nie jest to typowe Orde de bataglie, bowiem takowe znajdujemy w załącznikach. Taką koncepcję popieram, bowiem nie zaburza to kontaktu z tekstem głównym. Przedstawia głównie osoby dramatu, który chce nam zrekonstruować, w tym Jeana t’Serclaesa, hrabiego de Tilly, który w tym czasie skupiał na sobie zainteresowanie dworów przyglądających się zmaganiom na ziemiach czeskich. Opisana została reakcja ludności ziem przez które przemieszczały się wrogiem wojska, a także w ogóle sytuacja jaką zastała kampania 1620 roku, całość teatru przyszłych działań wojennych, w tym także pobocznych akcentów, jak choćby działania Lisowczyków. Całość daje przejrzysty obraz, dobrze skonstruowany i logiczny. Całość opracowania jest doskonale zilustrowana i to zarówno dzięki pozyskanej ikonografii, jak także mapkami. Do wysokiej jakości tej strony pracy Wydawnictwo InfortEdition już przyzwyczaiło swoich czytelników.
Opracowanie Witolda Biernackiego „Todmarch. Kampania wojsk katolickich 1620 (1) należy uznać za w pełni oryginalne. Jest to pełna, dobrze napisana monografia naukowa, wzbogacająca dotychczasowy dorobek polskiej historiografii wojskowej. Warto po nią sięgnąć, tym bardziej, że dzieje tej największej z wojen XVII-sto wiecznej Europy nadal pozostają nad Wisłą i Wartą mało znane
Jednocześnie liczę, że zapis w tytule sugerujący iż mamy do czynienia jedynie z pierwszą częścią, spowoduje, że w miarę szybko będziemy mogli się cieszyć częścią następną i w efekcie nasza wiedza na temat tego wyjątkowego konfliktu jakim byłą wojna trzydziestoletnia będzie tylko rosła.
Prof. UAM dr hab. Maciej Franz
