| Streszczenie | Summary |
| Artykuł podejmuje problem personelu w polskim lotnictwie morskim do końca 1921 roku. Morskie siły powietrzne powstały wiosną 1919 roku. Początkowo służyli w nich wyłącznie weterani lotnictwa morskiego państw zaborczych, z których najważniejsi byli: Karol Trzaska-Durski, Wiktoryn Kaczyński, Adolf Stempkowski, Wacław Iwaszkiewicz i Stanisław Śledziejowski. Z czasem w Pucku podjęto trud, by samemu szkolić kadry lotników. Jednakże do 1921 roku polskie lotnictwo morskie nie posiadało większej wartości bojowej. | The article describes the problem of the Polish naval airmen to the end of year 1921. Polish Marine Air Forces were created in the spring of 1919. At first in Polish Marine Air Force served only veterans Austro-Hungarian and Russian Marine Air Force, of which the most important were: Karol Trzaska-Durski, Wiktoryn Kaczynski, Adolf Stempkowski, Waclaw Iwaszkiewicz and Stanislaw Sledziejowski. Later polish marine air force trained pilots, navigators and mechanics. However, until 1921, the Polish Marine Air Force did not have a battle more value. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| lotnictwo morskie, Wiktoryn Kaczyński, Karol Trzaska-Durski, Wacław Iwaszkiewicz, Stanisław Śledziejowski, Adolf Stempkowski | Navy Aviation, Wiktoryn Kaczyński, Karol Trzaska-Durski, Wacław Iwaszkiewicz, Stanisław Śledziejowski, Adolf Stempkowski |
Początki polskiego lotnictwa datuje się na listopad 1918 roku. Kilka miesięcy później powstało polskie lotnictwo morskie. Pierwotnie w II RP ograniczało się ono do sekcji sztabowej, jednostka liniowa powstała dopiero latem 1920 roku.
W maju 1919 roku w Departamencie Spraw Morskich MSWojsk została powołana do życia komórka zajmująca się lotnictwem morskim. W tym czasie Polska nie dysponowała jednak dostępem do morza, skupiano się więc na organizowaniu kadry i zapewnieniu dostaw sprzętu dla mających powstać jednostek liniowych. Komórkę lotnictwa morskiego objął doświadczony lotnik morski por. mar. pil. obs. Karol Trzaska-Durski (( M. Konarski, A. Olejko, Tradycje polskiego lotnictwa morskiego. Kalendarium wydarzeń, Gdynia 1995, s. 10; Księga Pamiątkowa Dziesięciolecia Pomorza, Toruń 1930, s. 138; A. Olejko, Lotnictwo morskie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2010; s. 66; A. Przedpełski, Lotnictwo Wojska Polskiego 1918-1996. Zarys Historii, Warszawa 1997, s. 39.)).
Karol Trzaska-Durski wywodził się z armii austro-węgierskiej. Urodził się 22 lutego 1894 roku w Grazu. Był absolwentem Wyższej Akademii Morskiej. W 1915 roku przeszedł przeszkolenie na obserwatora oraz pilota morskiego i w rezultacie przeniósł się do lotnictwa. 3 kwietnia następnego roku brał udział w spektakularnym nalocie austro-węgierskich wodnosamolotów na Ankonę. Za tę misję został odznaczony Srebrnym Medalem za Dzielność I klasy. Do końca pierwszej wojny światowej Trzaska-Durski wykonywał również zadania związane z tropieniem i niszczeniem okrętów podwodnych oraz eskortą konwojów. „Wielką wojnę” zakończył w stopniu porucznika marynarki (Fregattenleutnanta). W styczniu 1919 roku oficer wstąpił do polskiej Marynarki Wojennej ((J. Butkiewicz, Nalot na Anconę, [w:] Lotnictwo z Szachownicą, r. 2006, nr 2, ss. 43-44; A. Olejko, Lotnictwo morskie…, s. 53.)).
Jednym z najważniejszych celów jakie postawiono przed Karolem Trzaską-Durskim było zebranie kadry przyszłego lotnictwa polskiego. Pozornie było to zadanie dość łatwe, bowiem w morskich siłach powietrznych zaborców służyła grupa kilkunastu lotników polskiej narodowości. Wszyscy lotnicy, także morscy byli jednak przechwytywani przez jednostki bojowe lotnictwa lądowego. Eskadry lotnictwa lądowego dawały realne korzyści Wojsku Polskiemu, bezdyskusyjnie więc były uprzywilejowane względem lotnictwa morskiego ((A. Olejko, Lotnictwo morskie…, s. 66.)). Z tego względu kadr polskiego lotnictwa morskiego nie zasilili między innymi por. Adam Tieger i ppor. Władysław Toruń. Obaj byli doświadczonymi obserwatorami cesarsko-królewskiego lotnictwa morskiego, jednakże w końcu 1918 roku weszli w skład polskiego oddziału lotniczego we Lwowie.
W styczniu 1920 roku oddziały Wojska Polskiego rozpoczęły przejmowanie Pomorza Gdańskiego. 10 lutego Polacy zajęli poniemieckie lotnisko lądowe-morskie w Pucku, które na długie lata stało się bazą polskiego lotnictwa morskiego. 1 lipca utworzona została pierwsza polska jednostka morskich sił powietrznych – Baza Lotnictwa Morskiego. Na jej czele postawiono kpt. pil. Wiktoryna Kaczyńskiego ((M. Konarski, A. Olejko, Tradycje polskiego…, s. 11; A. Olejko, Lotnictwo morskie…, s. 72.)).
W przeciwieństwie do por. Trzaski-Durskiego, Kaczyński wywodził się z rosyjskiego lotnictwa morskiego. Urodził się on w Kronsztadzie 12 marca 1891 roku (według kalendarza gregoriańskiego). W 1910 roku ukończył Morski Korpus Kadetów i rozpoczął służbę na okrętach Floty Czarnomorskiej. W 1912 roku został odkomenderowany do oficerskiej szkoły lotniczej. Po ukończeniu szkoły służył jednak nadal na okrętach wojennych. Dopiero w marcu 1917 roku przeniesiono go do oddziału lotniczego Floty Czarnomorskiej. Po rewolucji październikowej został dowódcą I. Grupy Powietrznej (dywizjonu) Floty Czarnomorskiej. W kwietniu 1918 roku Wiktoryn Kaczyński zgłosił się do polskiego przedstawicielstwa w Sewastopolu i przeszedł na polską służbę. W Rosji był odznaczony: Krzyżem św. Jerzego, Krzyżem św. Włodzimierza IV klasy z Mieczami i Kokardą, Krzyżem św. Stanisława II klasy z Mieczami i III klasy z Mieczami i Kokardą oraz Krzyżem św. Anny III klasy z Mieczami i Kokardą ((Авиаторы – кавалеры ордена Св. Георгия и Георгиевского оружия периода Первой мировой войны 1914-1918 годов, составители М. С. Нешкин, В. М. Шабанов, Москва 2006, s. 130-131.)).
Zastępcą Kaczyńskiego uczyniono ppor. mar. pil. Bolesława Filanowicza, a dowódcą pierwszego zespołu latającego – ppor. mar. pil. Władysława Misińskiego. Obaj wywodzili się z morskich sił powietrznych carskiej Rosji i obaj służyli w lotnictwie morskim nad Morzem Czarnym (w Giroawiacji Czernomorskowo Fłota) ((A. Olejko, Lotnictwo morskie…, s. 61.)).
Poza powyższymi w skład personelu latającego weszli między innymi: chor. mar. pil. Andrzej Zubrzycki, pchor. pil. Bronisław Stolarczyk, pchor. pil. Bronisław Bończak. Szczególnie interesującą postacią jest pierwszy z nich. Andrzej Zubrzycki urodził się 22 listopada 1895 roku we Lwowie. Od 1913 roku służył w cesarsko-królewskiej marynarce wojennej. W latach 1916-1917 szkolił się na pilota morskiego. W 1920 roku Zubrzycki wszedł w skład personelu latającego polskiego lotnictwa morskiego. Najprawdopodobniej to on był pilotem w czasie pierwszego wzlotu polskiego wodnosamolotu nad Bałtykiem (15 lipca 1920 roku) ((Tamże, s. 53.)).