Streszczenie | Summary |
Celem artykułu jest ukazanie zarysu działań Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” dowodzonej przez gen. Franciszka Kleeberga w czasie kampanii polskiej 1939 roku. Autor stara się przybliżyć sylwetkę dowódcy i jego decyzje w czasie dowodzenia SGO ”Polesie” od momentu decyzji o formowaniu oddziałów z dnia 9 września do kapitulacji pod Kockiem, która miała miejsce 5 października. Przybliża on skład zgrupowania z charakterystyką poszczególnych jednostek co daje rozeznanie w ich wartości bojowej. Problematyka dotyczy przede wszystkim szlaku bojowego zgrupowania począwszy od walk z Niemcami o Kobryń, następnie manewr w kierunku Warszawy i starcia z wojskami radzieckimi. Szerszą analizę zastosowano natomiast w przypadku bitwy pod Kockiem. | The article tells about activites activities of Independent Operational Group „Polesie” led by General Franciszek Kleeberg during September Campaign in 1939. Author shows the most important moments of combat operations since the decision about the formation of troops (9.IX) to surrender (5.X). He shows example of battles IOG “Polesie” from fighting the Germans on Kobryn, maneuver in the direction of Warsaw. In this article describes in detail the final battle in September Campaign, near the town Kock. It took place between 2–5 October 1939. |
Hasła indeksowe | Key Words |
Franciszek Kleeberg, SGO Polesie, Bitwa pod Kockiem | Franciszek Kleeberg, Independent Operational Group „Polesie”, Battle of Kock |
Bitwa pod Kockiem i cały szlak bojowy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” wydają się być powszechnie znane i utrwalone w świadomości społecznej. Ta improwizowana grupa wojsk polskich odegrała niebagatelną rolę w końcowym okresie walk kampanii rozgrywającej się na terenie Polski w 1939 roku. Warto zaznaczyć, że oddziały zebrane i zreorganizowane przez generała brygady Franciszka Kleeberga były ostatnim walczącym z agresorami zwartym związkiem operacyjnym Wojska Polskiego. Żywotność grupy Kleeberga jest fenomenem w porównaniu z innymi polskimi armiami czy grupami operacyjnymi. Początek i koniec dziejów SGO „Polesie” łatwo wyznaczyć za pomocą dwóch rozkazów. Dokumentem otwierającym krótką historię tego wojskowego tworu jest ten wydany przez Naczelnego Wodza marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego 9 września, nakazywał on gen. Kleebergowi sformowanie obrony z jednostek zapasowych Okręgu nr IX na linii Pińsk-Brześć. Drugim, zamykającym jest słynny, ostatni rozkaz wydany przez dowódcę SGO „Polesie” dnia 5 października, który przytoczony zostanie w późniejszej części tekstu. Teatr, na jakim przyszło działać wojskom tej grupy operacyjnej, obejmuje początkowo tereny Polesia na zachód od Pińska w kierunku na Brześć, by następnie zgodnie z rozwojem działań wojennych kierować się ku Kockowi, gdzie miał nastąpić ostatni akt kampanii polskiej 1939 r.
I. Dowódca nietuzinkowy
Dzieje SGO „Polesie” nierozerwalnie wiążą się z osobą dowódcy tego związku gen. Franciszka Kleeberga. Urodził się on w roku 1888 w Tarnopolu, początkowe szlify zdobywał w austriackich szkołach. W roku 1915 wstąpił do Legionów, gdzie dane było mu przejść chrzest bojowy. Różnorodność stanowisk, jakie zajmował w tamtym okresie świadczy o wszechstronności i talencie młodego Kleeberga. Był odpowiednio najpierw szefem sztabu II Brygady, przeszedł do Komendy Legionów, a następnie został mianowany szefem sztabu w III Brygadzie ((Z. Matuszak, Chwała Oręża Polskiego. Bitwa pod Kockiem, [w:] Rzeczpospolita Nr 27 (27 I 2007), s. 15.)).. Mimo wysłania go przez władze austriackie na front włoski, udało mu się dość szybko powrócić i już w listopadzie 1919 roku wstąpić do nowo formowanych oddziałów polskich. Kolejne szlify zdobywał, jako szef sztabu Grupy Operacyjnej generała Kazimierza Raszewskiego, który określał Kleeberga, jako oficera potrafiącego odnaleźć się w trudnych sytuacjach, ze sporym talentem w sprawach organizacyjnych oraz słynącego z łatwego nawiązywania kontaktów z prostym żołnierzem ((Z. Mierzwiński, Generałowie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1990, s. 92.)).. W początkowych latach odradzającej się Rzeczpospolitej Kleeberg był szefem sztabu w Dowództwie Okręgu Korpusu nr VII w Poznaniu. W latach 1922-1924 zajmował się najpierw szkoleniem, a następnie stanął na czele 14. Wielkopolskiej Dywizji Piechoty. Kwiecień 1924 roku przyniósł oddelegowanie go do odbycia stażu we francuskich szkołach wojskowych. Warto zaznaczyć, że w ciągu całego dwudziestolecia wojennego takie kursy w Wyższej Szkole Wojennej – École Supérieure de Guerre ukończyło zaledwie 53 oficerów. Dodatkowo Kleeberg uczestniczył kursach prowadzonych przez Centrum Wyszkolenia Piechoty w Wersalu i Centrum Wyszkolenia Artylerii w Metzu ((http://www.polskieradio.pl/39/247/Artykul/166585,Franciszek-Kleeberg [dostęp 4 I 2013], M. Falkowski, Franciszek Kleeberg.)).. Kariera Franciszka Kleeberga rozwijała się szybko. Gdy wrócił do kraju, wiedza zdobyta we Francji została spożytkowana w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie.
W styczniu 1928 otrzymał on awans na generała brygady. Następnie w latach 1927-1936 dowodził 29. Dywizją Piechoty stacjonującą w Grodnie. W roku 1936 został mianowany dowódcą Okręgu Korpusu nr III. W styczniu 1938 otrzymał rozkaz przeniesienia się do Brześcia, gdzie miał objąć dowództwo Okręgu Korpusu nr IX, na którego czele stał, aż do 8 września 1939 roku. (( L. Głowacki, Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, Lublin 1979, s. 144.)) Ten krótki zarys biografii generała Franciszka Kleeberga do wybuchu kampanii wrześniowej pozwala wysnuć wniosek, że należał on do grona najlepiej wykształconych i sprawnych organizatorów wśród wyższych dowódców II Rzeczpospolitej. Nadchodzące wydarzenia miały pokazać słuszność tej tezy.
II. Początkowe działania oraz skład SGO „Polesie”
Nie da się zrozumieć fenomenu, jakim była organizacja w tak krótkim czasie tak wielkiego związku operacyjnego, bez uprzedniego nakreślenia jak wyglądała struktura organizacyjna Okręgu Korpusu nr IX Brześć nad Bugiem, z którego wywodziła się zdecydowana większość wojsk wchodzących w skład grup dowodzonych przez gen. Kleeberga. Okręg ten był jednym z dziesięciu znajdujących się na terenie II Rzeczpospolitej. W okresie pokoju trzon jednostek, które stacjonowały na tym terenie stanowiły trzy dywizje piechoty mianowicie: 9., 20. i 30., a także Nowogródzka Brygada Kawalerii oraz Flotylla Pińska. Warto zauważyć, że w momencie zakończenia pierwszych planów mobilizacyjnych wyznaczonych przez Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych na marzec 1939 roku, DOK nr IX wykonał je, najlepiej w kraju (( J. Wróblewski, Samodzielna Grupa Operacyjna Polesie 1939, Warszawa 1989, s.17.)).. Jednocześnie rozpoczęto intensywne szkolenia z rezerwistami przybyłymi po wymarszu głównych jednostek Okręgu na zachód. Był to niewątpliwy sukces generała Kleeberga, postaci nietuzinkowej na tle generalicji II Rzeczpospolitej. Początkowo działania wojenne nie dotykały bezpośrednio terenów stacjonowania wojsk gen, Kleeberga, były to obszary tyłowe, gdzie miały formować się jednostki rezerwowe. Zauważmy, że wszystko uległo zmianie z chwilą przeniesienia się Naczelnego Dowództwa do Brześcia dnia 9 września, marszałek Edward Rydz-Śmigły stracił faktyczną kontrolę nad wojskami walczącymi na zachód od Wisły. Jednocześnie tego dnia ruszyła polska ofensywa znad Bzury. Był to największy zwrot zaczepny wojsk polskich. Dowodzenie nad atakującymi armiami sprawowali: gen. Tadeusz Kutrzeba (Armia „Poznań”) i gen. Władysław Bortnowski (Armia „Pomorze”). Jak wspomina w swej monografii poświęconej kampanii wrześniowej Leszek Moczulski: Wiemy, […] że dla Naczelnego Dowództwa działanie generała Kutrzeby miało znaczenie strategicznie pomocnicze (( L. Moczulskie, Wojna Polska 1939, Warszawa 2011, s. 771.)).. Wiemy, że ofensywa znad Bzury zakończyła się zniszczeniem sił obu armii i przebiciem ich resztek do Warszawy, jednak ich działania zapisały się złotymi zgłoskami w historii września.