Brytyjskie wydawnictwo Ian Allan w swej siedemdziesięcioletniej historii zdążyło zdobyć renomę solidnego, wydającego tytuły reprezentujące wysoką jakość merytoryczną w szerokim spectrum tematycznym: od transportu kolejowego, przez modelarstwo, na historii wojskowości i awiacji skończywszy. Biorąc pod uwagę powyższe, nie powinno dziwić, że nakładem Ian Allan ukazało się monumentalne dzieło duetu Christopher Shores i Christoper Thomas zatytułowane 2nd Tactical Air Force. W czterech tomach autorzy zawarli historię słynnego związku operacyjnego Królewskich Sił Powietrznych, którego losy tak nierozerwalnie związane są z przebiegiem wojny na europejskim północno-zachodnim teatrze działań w latach 1944-45.
Mimo nieocenionego wkładu w alianckie zwycięstwo, 2. TAF nie doczekał się wcześniej należnego sobie miejsca w historiografii zmagań powietrznych. W porównaniu z pracami o choćby 8. Armii USAAF czy Fighter Command, stan badań nad lotnictwem taktycznym RAF okresu II wojny światowej wyglądał, niczym przysłowiowy ubogi krewny. Całkowicie niezasłużenie zresztą.
Tandem autorów ma już na swoim koncie owocny dorobek naukowy, poświęcony zagadnieniom historii lotnictwa wojskowego, ze szczególnym uwzględnieniem właśnie 2. TAF, a także jego samolotom-ikonom: Hawkerom Typhoon i Tempest. Warto przywołać tu ich wspólną pracę The Typhoon and Tempest Story z 1988 roku, samodzielną monografię 2. TAF autorstwa Christophera Shoresa (2nd Tactical Air Force, 1970), czy wreszcie – napisany przez Chrisa Tomasa tom słynnej ospreyowskiej serii Aircraft of the Aces poświęcony asom wspomnianych wyżej myśliwców (Typhoon and Tempest Aces of World War 2, 1999). Co istotne, obydwaj z badaczy mają za sobą wieloletnie praktyczne doświadczenie ze służby tak w lotnictwie cywilnym, jak i wojskowym.
Całość pracy, jak wspomniano, wypełnia aż cztery tomy, z których czołowe trzy urzutowano chronologicznie. Pierwszy z nich, wydany w 2004 roku nosi podtytuł: Spartan to Normandy June 1943 to June 1944, obejmując historię 2. TAF od powstania (ze szczególnym uwzględnieniem wielkiego ćwiczenia Spartan), po szeroko angażujące związek lądowanie w Normandii w czerwcu 1944 roku. Tom drugi, Breakout to Bodenplatte July 1944 to January 1945, opublikowany w rok później po tomie otwierającym serię, przedstawia działania wojenne od decydujących bitew w Normandii począwszy, a na niemieckiej operacji ataku na alianckie lotniska w styczniu 1945 roku skończywszy. Wreszcie, trzeci książka w serii, From Rhine to Victory January to July 1945 (rok 2006), przybliża czytelnikowi operacje przez 2. TAF prowadzone od forsowania Renu po pierwsze miesiące pokoju w Europie.
Seria prezentuje się wspaniale. Każdą z książek Ian Allan Publishing wydał w formacie A4, twardej oprawie z barwną, lakierowaną obwolutą. Jakość druku, schematów, fotografii stoi na wysokim poziomie; numeracja stron kolejnych tomów jest kontynuacją stron poprzednich, co ułatwia poszukiwanie konkretnych informacji oraz bardziej spaja monografię jako jedną całość.
Recenzowany właśnie tom czwarty to już nie chronologiczna monografia historii lotniczego związku taktycznego, a próba koncentracji na aspektach takich, jak ordre de bataille i skondensowane informacje o każdym z oddziałów 2. TAF tworzących, o malowaniu oraz oznakowaniu latających w nich maszyn, czy wreszcie – uzbrojeniu i taktyce. Myliłby się ten, kto powiedziałby, że powyższych zagadnień w częściach poprzednich nie poruszano. Poruszano, nie mniej były one po prostu elementami kroniki działań bojowych, a nie przedmiotem osobnych, wnikliwych i nierzadko bardzo szczegółowych rozważań, jak to ma miejsce w omawianym tomie.
Christopher Shores i Chris Thomas podzielili książkę na dziesięć rozdziałów. Każdy z nich dotyka innego zagadnienia, innego wycinka funkcjonowania 2. TAF.
Rozdział pierwszy, Operational Techniques and Tactics, to fascynująca analiza taktyki walki dywizjonów wchodzących w skład armii. Odnaleźć tam można wnikliwy opis szyków, formacji – tak tych bojowych, jak i na czas przelotu, kodów wywoławczych, sposobów działania poszczególnych maszyn: myśliwców Supermarine Spitfire, North American Mustang, Hawker Tempest, myśliwców bombardujących Hawker Typhoon, nocnych/ciężkich myśliwców De Havilland Mosquito czy nawet bombowców średnich. Oprócz merytorycznych opisów, omawiane zagadnienia doskonale ilustrują fotografie i schematy.
Szczególnie interesująca w pierwszym z rozdziałów jest charakterystyka przykładowego lotniska polowego, a konkretnie B.5, zlokalizowanego nieopodal normandzkiego miasteczka Camilly. Drobiazgowo przedstawiono zwłaszcza operowanie dywizjonów: 174., 175., 184. i 245. podczas legendarnego już zatrzymania niemieckiego kontrataku pod Mortain 7 sierpnia 1944 roku. Do dziś ta akcja jest wręcz wzorcowym przykładem skutecznej działalności lotnictwa taktycznego na pierwszej linii frontu w ścisłej współpracy z własnymi wojskami lądowymi. Duet Shores – Thomas pedantycznie zbadali pracę polowego lotniska oraz loty stacjonujących na nim dywizjonów, serwując owoce swoich dociekań w profesjonalny i zarazem przystępny, obrazowy sposób.
Rozdział numer dwa (a w kolejności całej monografii – numer trzynaście), omawia uzbrojenie samolotów 2. TAF. Wiele miejsca poświęcono karabinom maszynowym i działkom, jakie montowano na pokładach maszyn. Oprócz tego, kolejno przedstawiono bomby o różnorakim wagomiarze, flary, świece dymne, czy nawet zasobniki z ulotkami. W centrum uwagi autorów znalazły się jednak pociski rakietowe: najbardziej kojarzona z 2. TAF broń, symbol siejących zniszczenie i postrach w szeregach nieprzyjaciela Hawker Typhoonów.
Training for Operations, czyli szkolenie do lotów bojowych, to tematyka rozdziału trzeciego. Poruszono w nim kolejne etapy wdrażania pilotów do zadań stawianych przed ich dywizjonami docelowymi. Prześledzić można również, jak kształtowały się losy poszczególnych ośrodków szkoleniowych w danych etapach kampanii wojennej.
W kolejnym z rozdziałów, najbardziej obszernym Camouflage and Markings autorzy zafundowali prawdziwą gratkę dla modelarzy, a także wszystkich tych, których pasjonuje godła i barwa w lotnictwie. Jest więc miejsce na omówienie oznakowań, oraz malowań ze względu na typy samolotów, oznaczeń taktycznych, barw narodowych, oznaczeń indywidualnych czy też tak drobiazgowych elementów, jak malowanie kołpaków śmigieł. Niemały fragment poświęcono na „Invasion stripe” saga, czyli historię specjalnych pasów inwazyjnych nanoszonych na alianckie samoloty w okresie poprzedzającym lądowanie w Normandii. Merytorycznie przygotowany tekst wzbogacają liczne schematy, kolorowe sylwetki samolotów.
Piąta część czwartego tomu monografii przedstawia wszystkie z dywizjonów wchodzące w skład związku operacyjnego, uwzględniając lotniska stacjonowania, dowódców oraz w zwięzły sposób streszczając bojową historię każdego z nich.
Następne dwa rozdziały to relacje naocznych świadków: żołnierza RAF Regiment (a właściwie 309. Mobile Signals Servicing Unit) oraz mechanika obsługi naziemnej 247. Dywizjonu, latającego na Typhoonach. Pierwsze wspomnienie jest o tyle ciekawe, iż dotyka kwestii mało znanych, takich, jak logistyka, ochrona lotnisk polowych czy instalowanie na nich łączności. Ale i druga relacja działa na wyobraźnię, bo w żywy sposób opisuje działania bojowe z punktu widzenia mechanika samolotowego podczas wielkiej operacji Plunder, czyli forsowania Renu.
Monografia nie byłaby pełna, gdyby nie zarys choćby sił strony przeciwnej. Jest to i u panów Shoresa i Thomasa, którzy w rozdziale ósmym sporządzili OdeB jednostek Luftwaffe, z którymi przyszło się ścierać 2. Analogicznie do OdeB 2. TAF, podano lotniska bazowania, typy samolotów używanych przez poszczególne oddziały, na ich liczebności w konkretnym momencie skończywszy. Oko cieszą nieznane szerzej fotografie zdobycznych maszyn niemieckich, już w barwach RAF.
Rozdział przedostatni, opisuje demobilizację, a także smutny proces rozformowywania dywizjonów.
Na samym końcu znalazła się errata i uzupełnienia do tomów poprzednich.
Po przeczytaniu monografii czuje się, że to dla autorów dzieło życia. Że temat historii 2. Tactical Air Force poznali oni tak dokładnie, jak się dało, wykonując benedyktyńską pracę w archiwach, poszukując źródeł, fotografii, docierając do służących w tej armii weteranów. Że to praca w zasadzie kompletna, a recenzowany tom czwarty jest, jak wisienka na torcie. Imponuje zwłaszcza fascynująca ikonografia. Fotografii, często dotąd niepublikowanych, w książce nie brakuje. Dokładnie przybliżają czytelnikom nie tylko samoloty, ale i ludzi, którzy na nich latali i je obsługiwali.
Cieszą również polonica. Wprawne oko dostrzeże już na okładce dziób Mosquita z 305. Dywizjonu Ziemi Wielkopolskiej. W treści książki zamieszczono informacje o polskich dywizjonach wchodzących w skład 2. TAF, przebiegu ich służby, malowaniu i oznakowaniu. Idąc dalej, autorzy zafundowali takie rarytasy, jak choćby zdjęcie Austera Mk IVz 652. Dywizjonu, z namalowaną polską szachownicą wskazującą na przydzielenie go w charakterze samolotu obserwacyjnego do walczącej w Normandii 1. Dywizji Pancernej.
Książka udostępniona do recenzji dzięki uprzejmości wydawnictwa Ian Allan Publishing.
Michał Różyński