| Streszczenie | Summary |
| PZL.37B Łoś to jedna z najsłynniejszych konstrukcji lotniczych II Rzeczypospolitej. Był to czteromiejscowy, metalowy dolnopłat z podwójnym usterzeniem kierunku. Napęd stanowiły dwa silniki Bristol Pegasus XX. W skład załogi wchodziły 4 osoby: obserwator (dowódca), pilot, radiotelegrafista strzelec i strzelec samolotowy. Prędkość maksymalna samolotu wynosiła 412 km/h, a udźwig 2,3 t. Do mementu wybuchu drugiej wojny światowej wyprodukowano ok. 80 samolotów, 36 z nich trafiło do Brygady Bombowej. Po kampanii polskiej 1939 roku bombowce PZL.37B były używane w lotnictwie rumuńskim | PZL.37B Łoś is one of the most famous aircraft designs of the Second Polish Republic. It was a four-man, full-metal, low-wing plane with twin vertical stabilizers, powered by two Bristol Pegasus XX engines. The crew consisted of 4 people: bombardier (commander), pilot, radio operator/gunner and dedicated gunner. The aircraft’s maximum velocity was 412 km/h, and its load-carrying capacity was 2.3 tonnes. Up until the outbreak of World War II approximately 80 planes had been manufactured, 36 of which were assigned to the Bomber Brigade. After the Polish campaign of 1939 the PZL.37B bombers were used by the Romanian air forces. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| PZL.37B, „Łoś”, Brygada Bombowa, Państwowe Zakłady Lotnicze | PZL.37B, “Łoś”, Bomber Brigade, Państwowe Zakłady Lotnicze, State Aviation Works |
Bombowiec „Łoś” to jedna z najsłynniejszych konstrukcji przemysłu lotniczego II Rzeczypospolitej. Do dziś PZL.37B uważany jest za jedną z najbardziej udanych seryjnie produkowanych polskich konstrukcji lotniczych.
Do połowy lat trzydziestych polskie lotnictwo bombowe znajdowało się w opłakanym stanie. Z jednej strony brało się to wybierania fatalnych samolotów (całkowicie nieudany Farman F.68 BN.4 „Goliath”, a później przestarzały Fokker F.VIIB/3m), a z drugiej – wizją lotnictwa prezentowaną przez polskie władze lotnicze, w której lotnictwo bombowe spychane było na margines.
Sytuacja zmieniła się w 1934 roku wraz z opracowaniem projektu szybkiego samolotu bombowego, którego autorem był inż. Jerzy Dąbrowski. Władze lotnicze zainteresowały się koncepcją Dąbrowskiego i Państwowe Zakłady Lotnicze otrzymały zgodę na wykonanie prototypów. Pierwszy z nich został oblatany latem 1936 roku. Mimo ogólnie pozytywnej oceny, niezbędne okazało się wykonanie kilku poprawek. Przede wszystkim zastosowano mocniejsze silniki, w miejsce Bristol Pegasus XIIB zamontowano Bristol Pegasus XX (moc 918 koni mechanicznych każdy). Zastosowano też podwójne usterzenie kierunku oraz jednogolenicowe podwozie patentu inż. Piotra Kubickiego. Drugi prototyp oznaczony PZL.37/II został oblatany w końcu 1936 roku i stał się wzorem dla seryjnie produkowanych PZL.37B ((J. Cynk, Siły lotnicze Polski i Niemiec. Wrzesień 1939, Warszawa 1989, s. 180-182; A. Morgała, Polskie samoloty wojskowe 1918-1939, Warszawa 1972, s. 239-240; Samolot bombowy PZL-37 „Łoś”, seria Typy Broni i Uzbrojenia, nr 5, Warszawa 1970, s. 2. Pierwotnie uzbrojenie defensywne bombowce miały stanowić dwa stanowiska podwójnych karabinów maszynowych i 20 mm działko jednakże Departament Lotnictwa zadecydował o ograniczeniu broni strzeleckiej do trzech pojedynczych karabinów maszynowych uznając, że najskuteczniejszą obroną samolotu będzie jego prędkość. (Zob. J. Cynk, Siły lotnicze…, s. 180-181.))).
Pierwsze zamówienia wojskowe dotyczyły samolotów PZL.37A oraz PZL.37Abis. Dopiero w 1938 roku, wraz z rozszerzeniem zamówienia na „Łosie” Wojsko zdecydowało się zamówić 150 samolotów PZL.37B. Pierwsza seria (50 sztuk) miała być gotowa do końca roku. Jednakże ze względu na wypadki „Łosi” w wersji „A” nastąpiła przerwa w realizacji zamówienia. W 1938 roku w szczątkach nowych bombowców zginęło kilka załóg, tylko dzięki przypadkowi udało się wykryć wadę w działaniu sterów, które przeprojektowano zarówno w skonstruowanych już samolotach, jak i w dopiero wytwarzanych maszynach. Ponadto załogi zostały dodatkowo przeszkolone, jak zachować się w razie awarii ((J. Cynk, Siły lotnicze…, s. 182-183; A. Morgała, Polskie samoloty…, s. 242; Samolot bombowy…, s. 4-5. W ciągu roku w wypadkach „Łosi” utracono 8 samolotów i 21 lotników. (J. Cynk, Siły lotnicze…, s. 183))).
W końcu 1938 roku do 1. pułku lotniczego (tylko w warszawskim pułku znajdowały się eskadry bombowe) zaczęły trafiać pierwsze samoloty PZL.37B. W marcu i kwietniu w Warszawie w „Łosie” wyposażono dwie eskadry bombowe: 211. i 212. (210. dywizjon bombowy), natomiast w maju ukończono organizację dwóch kolejnych: 216 i 217. (215. dywizjon bombowy). W składzie każdej z eskadr bombowych znajdowały się trzy plutony po trzy samoloty PZL.37B „Łoś” a także jeden Fokker F.VIIB/3m przeznaczony dla celów transportowych. Samoloty PZL.37B znajdowały się także w 213. eskadrze szkolno-treningowej (choć dominowały tam „Łosie” w wersji „A”) ((J. Cynk, Siły lotnicze…, s. 183; A. Morgała, Polskie samoloty…, s. 243; J. Pawlak, Polskie eskadry w latach 1918-1939, Warszawa 1989, s. 94-104; tamże, s. 107-109.)).
W marcu 1939 roku Dowództwo Lotnictwa zadecydowało o zaprzestaniu produkcji bombowców PZL.37. Moce produkcyjne zamierzano wykorzystać na wytwarzanie myśliwców, choć ostatecznie nie podjęto produkcji tych ostatnich. Do tego czasu zbudowano 104 bombowce „Łoś”, Dowództwo Lotnictwa z czasem zgodziło się na dokończenie 20 następnych samolotów znajdujących się w różnym stadium produkcji ((A. Morgała, Polskie samoloty…, s. 244-245.)).
Na miesiąc przed agresją III Rzeszy na Polskę polskie lotnictwo dysponowało około 80 samolotami PZL.37 (wszystkich wersji). W linii znajdowało się 36 bombowców PZL-37B, pozostałe maszyny stanowiły zapas ((J. Cynk, Siły lotnicze…, s. 183-184; A. Morgała, Polskie samoloty…, s. 247. Według Ordre de Bataille Wojska Polskiego z końca maja 1939 roku zapas dla 36 „Łosi” znajdujących się w linii wynosił ponad 100%. (Zob. Ordre de Bataille zmobilizowanej armii polskiej z 24 maja 1939 r., [w:] Wojna Obronna Polski 1939. Wybór źródeł, Warszawa 1968, nr 71, ss. 269-274, s. 273-274.))).
Wszystkie eskadry wyposażone w bombowce PZL.37B wchodziły w skład Zgrupowania Bombowego, a od końca sierpnia 1939 roku w skład nowoutworzonej Brygady Bombowej. Obok 36 „Łosi” w brygadzie znajdowało się 50 samolotów liniowych PZL.23B „Karaś” (zgrupowanych w pięć eskadr), które również miały wykonywać zadania bombowe. Dowódcą jednostki mianowano płk. obs. Władysława Hellera. Dowódca Brygady Bombowej nie mógł jednak użyć jednocześnie więcej niż trzech eskadr. Większe siły mogły być zastosowane wyłączenie na rozkaz Naczelnego Dowódcy Lotnictwa gen. bryg. Józefa Zająca ((J. Pawlak, Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939, Warszawa 1982, s. 98-99; Samolot bombowy…, s. 13.)).
Głównymi zadaniami Brygady Bombowej miały być: „działanie interwencyjne na polu bitwy i na bliskich tyłach na siły żywe nieprzyjaciela; zwalczanie na lotniskach lotnictwa npla przede wszystkim bombowego i myśliwskiego; zwalczanie transportów kolejowych i samochodowych npla.” Cele dla lotnictwa bombowego miano wyznaczać w oparciu o działania lotnictwa rozpoznawczego Naczelnego Wodza, jak i lotnictwa armijnego ((Ogólne wytyczne szefa Sztabu Lotniczego dotyczące zasad użycia lotnictwa z 28 lipca 1939 r., [w:] Wojna Obronna Polski 1939…, nr 88, ss. 233-325, s. 324-325.)).