Dywizja Zapasowa Koszalin

Ogłoszenie 20 stycznia 1945 roku Alarmu Gneisenau zapoczątkowało trzydziestą trzecią w dziejach III Rzeszy falę mobilizacyjną. Tym razem jednak, nowo powoływane jednostki nie miały jak jeszcze kilka lat wcześniej, zwycięsko maszerować przez Europę, lecz za wszelką cenę powstrzymać nadciągającą ze wschodu Armię Czerwoną.

Już w dniu wydania przez dowództwo II Okręgu Wojskowego Pomorze-Meklemburgia (Wehrkreis II Pommern-Mecklemburg) dyrektywy nakazującej rozpoczęcie wielkiej operacji ewakuacyjnej, przy równoczesnym rzuceniu do walki wszystkich możliwych sił i środków, w Koszalinie powołany został związek taktyczny o nazwie Dywizja Zapasowa Koszalin (Einsatz-Division Köslin). Formacja ta, utworzona pod nadzorem Inspektoratu Wojsk Zapasowych Koszalin z lokalnych zasobów mobilizacyjnych: rezerwistów, urlopowanych w regionie żołnierzy oraz młodzieży, w okresie kształtowania podlegała jego zwierzchnikowi – generałowi Alexandrowi von Zülow. Bezpośrednim dowódcą mianowano pułkownika Petera Sommera, a względną gotowość bojową osiągnęła 8 lutego. Tworzyły ją dwie grupy pułkowe, którym nadano nazwy odnoszące się do położonych nieopodal miejscowości: Karnieszewice (w języku niemieckim: Karnkewitz) oraz Jacinki (Jatzingen). Każdy z regimentów składał się z improwizowanego batalionu alarmowego oraz batalion pospolitego ruszenia – Volkssturmu. Ponadto pod komendę sztabu włączono 2. zapasowy batalion saperów stacjonujący w Sławnie (Baupionier-Ersatz und Ausblidugns-Battaillon 2 Schlawe) oraz grupę bojową SS-Obersturmführera Herberta Kesslera (Kampfgruppe Kessler). Ta ostatnia, sformowana przez kadrę oraz słuchaczy szkoły podoficerów Waffen-SS w Lęborku przedstawiała największą wartość bojową.

Dywizja Zapasowa Koszalin od początku borykała się z niedoborami w zakresie wyposażenia oraz uzbrojenia; już po zakończeniu II wojny światowej, nadzorujący zaopatrzenie jednostki major Friedrich Schlegtendal stwierdził, iż zgrupowanie stanowiło jedynie namiastkę właściwej wielkiej jednostki piechoty cierpiąc na brak artylerii, środków walki przeciwpancernej oraz łączności.

W pierwszych dniach lutego, w Białogardzie pułkownik Sommer oraz podlegający mu oficerowie spotkali się po raz pierwszy. Wówczas także całość formacji oddano pod zwierzchnictwo generała Hansa von Tettau, którego Grupa Korpuśna (Korpsgruppe von Tettau) stacjonowała w tym okresie na Pomorzu Środkowym jako element 11. Armii SS-Obergruppenführera Felixa Steinera włączonej w szeregi Grupy Armii Wisła. Żołnierzy w krótkim czasie rozlokowano na stanowiskach bojowych w rejonie Ostrowca, Niemicy i Domachowa a szosą łączącą Sławno z Polanowem. Najbardziej wysunięty punkt obronny położony między miejscowościami Kwasowo i Rzyszczewo obsadzony został przez członków Volkssturmu. Południowe skrzydło Dywizji sięgnęło rubieży Powiatu Szczecineckiego i było osłaniane przez siostrzaną jednostkę o kryptonimie Barwice (Bärwalde).

13 lutego sztab przeniósł się do Bobolic, a pododdziały liniowe – w okolice Grzmiącej. Prawdopodobnie wtedy też Dywizję zasiliły działa dywizjonu artylerii Grützner. Niedługo potem nazwa jednostki uległa zmianie na Dywizja Zapasowa Pomorze (Einsatz-Division Pommerland). Dokonano także korekty schematu organizacyjnego.

Pod koniec drugiego miesiąca 1945 roku podkomendni pułkownika Sommera weszli do działań nad Jeziorem Trzesiecko – tam też odnotowano pierwsze straty. W związku z podejściem radzieckich czołgów pod Biały Bór oraz zajęciem przez przeciwnika miejscowości Czechy zgrupowanie zostało odcięte od zaplecza. Wraz z pozostałymi formacjami tworzącymi Grupę Korpuśną von Tettau, koszalińska Dywizja wzięła udział w wyłamaniu z okrążenia pod Barwicami, a następnie – w Niechorzu.

Przetrzebione pododdziały, przez Dziwnów i Kamień Pomorski dotarły na Wyspę Wolin, gdzie przystąpiono do odbudowy jednostki już jako 3. Dywizji Piechoty Marynarki (3. Marine-Infanterie-Division). W wyniku odniesionych przez pułkownika Sommera ran nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy – nowym mianowano pułkownika von Witzlebena, który formalnie podporządkowany był komendanturze garnizonu w Świnoujściu. Na początku kwietnia wspomnianego oficera zastąpił były komendant Twierdzy Kołobrzeg – pułkownik Fritz Fullriede.

Po zmaganiach nad Zatoką Szczecińską Dywizja wycofana została do wschodnich Niemiec; część żołnierzy znalazło się na Wyspie Uznam, inni – w rejonie miasta Eberswalde. Ostatecznie formacja przemaszerowała w okolice Neuruppin – osiemdziesiąt kilometrów na północny-wschód od Berlina, gdzie w dniu kapitulacji stolicy III Rzeszy, 2 maja 1945 roku złożyła broń.

Działania Dywizji Zapasowej Koszalin są mało znanym epizodem w wojennych dziejach regionu. Utworzona doraźnie formacja praktycznie od początku istnienia raczej stale się wycofywała aniżeli stawiała opór Armii Czerwonej. Podobnie jak pozostałe, powołane na fali mobilizacji ogłoszonej po Alarmie Gneisenau, improwizowane jednostki nie była ona w stanie wpłynąć na losy wojny na Pomorzu.

Tabela: Organizacja Dywizji Zapasowej Koszalin (Pomorze) 26 lutego 1945 r.

	Dywizja Zapasowa Koszalin (Pomorze)
Pułki	Regiment Karnkewitz
	Regiment Jatzingen
Bataliony	Bataillon Jackeln
	Bataillon Riedel
	Volkssturm-Bataillon 7
	Artillerie-Abteilung Grützner (prawdopodobnie)

Żołnierze niemieccy podczas odwrotu na Wschodzie. Na początku 1945 roku siły zbrojne III Rzeszy nie były w stanie powstrzymać nacierającego na wszystkich frontach przeciwnika [źródło: Bundesarchiv].

Pozostałości magazynów wojskowych, zbudowanych w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku przy ul. Lechickiej [Neuklenzer-Straße] w Koszalinie. Prawdopodobnie stąd pochodziło wyposażenie wydane członkom Einheits-Division Köslin. Stan z września 2011 r. [Foto: Łukasz Gładysiak].

dr Łukasz Gładysiak

Wybrana bibliografia:

Duffy Christopher, Red Storm on the Reich. The Soviet march on Germany 1945, Londyn 1991.

Grobelski Wojciech, Militarne dzieje Koszalina od średniowiecza do 1945 roku, [w:] Pomorze wczoraj – dziś – jutro. Miasta i miasteczka pomorskie, red. Arleta Majewska, Stargard 2010.

Klasik Marian, Ziemia Kamieńska przed 65 laty, http://www.uzdrowisko .kamienpomorski.pl/news.php?readmore=1076 (data dostępu: 31.08.2011 r.).

Lindenblatt Helmut, Pommern 1945. Eines der letzten Kapitel in der Geschichte vom Untergant des Dritten Reiches, Würzburg 2008.

Nafziger George, Organizational History of The Named Divisions of the German Army 1942-1945, BMW 1991.

Nafziger George, The German Order of Battle. Infantry in World War II, Barnsley 2000.

Tessin Georg, Verbände und Truppen der Deutschen Wehrmacht und Waffen-SS im Zweiten Welkrieg 1939-1945, Tom II, Frankfurt nad Menem 1967.

Tessin Georg, Verbände und Truppen der Deutschen Wehrmacht und Waffen-SS im Zweiten Welkrieg 1939-1945, Tom XIV, Osnabrück 1980.

Zdjęcia: via Autor