| Streszczenie | Summary |
| 1. wielkopolska eskadra lotnicza polna została powołana do życia rozkazem wielkopolskiego Dowództwa Wojsk Lotniczych z 12 lutego 1919 roku. Była to pierwsza jednostka lotnicza, która powstała w Wielkopolsce. Pierwszym dowódcą mianowano ppor. pil. Wiktora Pniewskiego. 14 marca zakończono formowanie eskadry, następnie została ona skierowana do Galicji Wschodniej, gdzie wzięła udział w wojnie polsko-ukraińskiej. W czerwcu powróciła do Wielkopolski, a we wrześniu przeniesiono ją na północny odcinek frontu polsko-bolszewickiego. Nowym dowódcą został por. obs. Maksymilian Kowalewski. Na początku marca 1920 roku zastąpił go kpt. pil. Władysław Jurgenson, 10 maja został on jednak zestrzelony. Dowodzenie objął por. pil. Witold Rutkowski, a następnie por. Kowalewski. Po wojnie eskadra weszła w skład 1. pułku lotniczego w Warszawie. Kolejnymi dowódcami w czasie pokoju do 1925 roku byli: por. pil. Władysław Chramiec, por. pil. Aleksander Łaguna, kpt. pil. Franciszek Rudnicki oraz kpt. obs. Konstanty Koziełło. | The 1st Wielkopolska Field Escadrille was established by order of the Wielkopolska Air Force Command dated February 12th, 1919. It was the first air force unit created in Wielkopolska. Its first commander was Sec. Lieut. pil. Wiktor Pniewski and the formation procedure was concluded on March 14th. The escadrille was then sent to Eastern Galicia where it took part in the Polish-Ukrainian war. It returned to Wielkopolska in June, and in September was deployed to the northern section of the Polish-Bolshevik front. The position of the commander was given to Lieut. obs. Maksymilian Kowalewski, who was replaced at the beginning of March 1920 by Cpt. pil. Władysław Jurgenson – he, however, was shot on May 10th. The next person to serve as the commanding officer was Lieut. pil. Witold Rutkowski, and then – Lieut. Kowalewski. After the war the escadrille was incorporated into the 1st Air Force Regiment in Warsaw. The successive commanders during peacetime (until 1925) were: Lieut. pil. Władysław Chramiec, Lieut. pil. Aleksander Łaguna, Cpt. pil. Franciszek Rudnicki and Cpt. obs. Konstanty Koziełło. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| Wiktor Pniewski, wielkopolska, wywiadowcza, bitwa warszawska | Wiktor Pniewski, wielkopolska, Greater Poland, reconnaissance, Battle of Warsaw |
6 stycznia 1919 roku powstańcy wielkopolscy zdobyli niemiecką stację lotniczą w Ławicy pod Poznaniem. W wyniku tej akcji przejęto potężny (jak na polskie warunki) majątek lotniczy, który postanowiono wykorzystać na korzyść oddziałów powstańczych. Problem okazał się być jeszcze bardziej palący po nalotach niemieckich bombowców na lotnisko w Ławicy. Początkowo zadania na korzyść wojsk powstańczych wykonywała „grupa bojowa” podlegał bezpośrednio dowódcy stacji lotniczej sierżantowi (później podporucznikowi) Wiktorowi Pniewskiemu. Z czasem stało się jednak jasne, że właściwsze będzie wydzielenie odrębnych eskadr.
31 stycznia 1919 roku wydany został rozkaz nr 27 Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych byłego zaboru pruskiego, w którym ustalono etat eskadry lotniczej polnej. Jednostką miał dowodzić kapitan pilot lub ewentualnie porucznik pilot. Poza nim w eskadrze powinno znajdować się 6 innych pilotów, 4 obserwatorów, 2 strzelców płatowcowych, 1 werkmistrz, 12 monterów, 3 stolarzy, 2 siodlarzy, 2 puszkarzy, 1 fotograf, 1 szewc, 1 krawiec, 1 sanitariusz, 1 felczer medyczny, 1 felczer weterynarii. Obsługę samolotów zapewnić miało 100 ludzi, w tym: 1 sierżant i 8 podoficerów. Na wyposażenie eskadry składać się miało 5 samolotów wywiadowczych i 2 tzw. „bojowe” (1 myśliwski i 1 szturmowy). 2 dalsze samoloty były w rezerwie. Na każdy płatowiec przypadać miało 6 kompletów części zapasowych i 1 komplet narzędzi. Natomiast na każdy silnik przewidziano 2 komplety części zapasowych. Na całą eskadrę zamierzano wydać 1 komplet narzędzi puszkarskich. Jednostka miała otrzymać 5 śmigieł rezerwowych, 7 hangarów, 8 ciężkich karabinów maszynowych, 2 aparaty fotograficzne, 10 pistoletów sygnałowych, zapas rakiet sygnalizacyjnych, amunicji i bomb lotniczych ((Załącznik do rozkazu dziennego nr 27 Dowództwa Głównego. Etat eskadry lotniczej polnej z 31 I 1919 roku, [w:] Wojskowe aspekty powstania wielkopolskiego 1918-1919. Wybór materiałów źródłowych, nr 164, Poznań 1985, s. 242-244.)).
12 lutego wydany został rozkaz nakazujący formowanie 1. wielkopolskiej eskadry lotniczej polnej. Dowódcą jednostki wyznaczono jednego z najbardziej zasłużonych wielkopolskich lotników – ppor. pil. Wiktora Pniewskiego ((K. Hoff, Skrzydła niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, Poznań 2005, s. 20.)). Formowanie jednostki zakończono 14 marca. Tego dnia w skład personelu latającego eskadry wchodzili: ppor. pil. Wiktor Pniewski, sierż. pil. Teofil Krzywik, sierż. pil. Kazimierz Burzyński, sierż. pil. Józef Jakubowski, sierż. pil. Ludwik Halagiera, sierż. pil. Franciszek Jach, sierż. pil. Józef Napierała, sierż. pil. Antoni Piechowiak, sierż. obs. Maksymilian Kowalewski, sierż. obs. Roman Święcicki, sierż. obs. Leonard Hudzicki, sierż. obs. Karwowski, sierż. obs. Antoni Grzybowski oraz sierż. obs. Antoni Karczewski. Wśród mechaników znajdowali się między innymi: Stanisław Harwaziński, Ludwik Schulz, Franciszek Przybylski, Marian Walter, Październy, Stroński, Zygmunt Wiśniewski ((K. Sławiński, Ławica poznańskie lotnisko, Warszawa 1975, s. 58-59. Istnieją rozbieżne wersje, jak wyglądało wyposażenie eskadry. Według jednej z wersji w jednostce znajdowało się 10 samolotów wywiadowczych (klasy C) różnych typów, wśród których wymienić można Albatrosy C.V, Albatrosy C.VII, DFW C.V oraz AEG C.IV. (Z. Bulzacki, Lotnictwo w powstaniu wielkopolskim 1918-1919 r., [w:] Kronika miasta Poznania, r. 1969, nr 1, ss. 21-40, s. 33; K. Hoff, Skrzydła niepodległej…, s. 20.) Według drugiej wersji eskadrę wyposażono w siedem samolotów wywiadowczych LVG C.V. (K. Sławiński, Ławica poznańskie lotnisko, s. 58-59.) Poza maszynami wywiadowczymi w eskadrze znajdowały się też na pewno 1 myśliwiec i 1 samolot szturmowy.)).
W dniu osiągnięcia pełnej wartości bojowej eskadra wyruszyła na front. Nie było jej jednak dane działać w Wielkopolsce. Dowódca Wojsk Lotniczych w Wielkopolsce gen. pil. Gustaw Macewicz zadecydował o skierowaniu oddziału do Galicji Wschodniej, do wsparcia jednostek Wojska Polskiego walczących z Ukraińcami. Po czterech dniach lotnicy z Wielkopolski wykonali pierwsze loty bojowe w składzie II. grupy lotniczej dowodzonej przez kpt. pil. Camillo Periniego. W Galicji Wschodniej eskadra skupiała się na rozpoznaniu (w tym fotograficznym). Sporadycznie dochodziło jednak również do ataków na balony obserwacyjne oraz do nalotów szturmowych i bombowych ((K. Hoff, Skrzydła niepodległej…, s. 20; Ku czci poległych lotników, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933, s. 181.)). Najbardziej spektakularną akcją z udziałem 1. eskadry wielkopolskiej była operacja „Jazda” przeprowadzona w trzecim tygodniu kwietnia 1919 roku.
Ze względu na niepewność, czy Niemcy zdecydują się podpisać narzucony im traktat pokojowy, w czerwcu 1919 roku 1. wielkopolska eskadra lotnicza polowa powróciła do Wielkopolski. 10 czerwca przejechała ona przez Poznań kierując się do Buku, gdzie miała współpracować z 1. Dywizją Strzelców Wielkopolskich. Dowódca dywizji gen. Daniel Konarzewski domagał się od dowódcy eskadry rozpoznania ewentualnej koncentracji wojsk niemieckich ((K. Sławiński, Ławica poznańskie lotnisko, s. 83-87.)).