20 stycznia 1945 roku w II Okręgu Wojskowym III Rzeszy, obejmującym Pomorze Zachodnie i Meklemburgię ogłoszony został Alarm Gneisenau.
Oznaczało to mobilizację wszelkich dostępnych sił i środków do walki z posuwającą się w szybkim tempie Armią Czerwoną, która w ciągu niespełna tygodnia poczyniła znaczne postępy w ofensywie wiślańskiej. Przełamanie głównej a następnie ryglowej pozycji Wału Pomorskiego z końcem zimy sprawiło, iż przeciwnicy Niemiec mieli otwartą drogę ku bałtyckiemu wybrzeżu. Wśród pododdziałów wiernych reżimowi w Berlinie rozpoczął się paniczny niekiedy odwrót; jednym z najbardziej niezwykłych epizodów w tym okresie wojny było wyłamanie Grupy Korpuśnej von Tettau (Korpsgruppe von Tettau) okrążonej pod Niechorzem. Dowódcą utworzonej na początku ostatniego roku istnienia państwa Hitlera zgrupowania był generał Hans von Tettau – postać, która w kręgach wojskowych III Rzeszy cieszyła się znaczną renomą. Wysoko odznaczony już w trakcie Wielkiej Wojny, weteran walk na froncie wschodnim oraz uczestnik zakończonej sukcesem operacji powstrzymania alianckiego desantu pod Arnhem do dyspozycji miał kilkudziesięciotysięczny amalgamat jednostek niemieckich oraz formacji ochotniczych. Choć pierwotnie wyposażeni byli oni prawdopodobnie w około dwustu gąsienicowych wozów bojowych, w tym przede wszystkim działa szturmowe, maszyny te w krótkim czasie utracono.
Na początku lutego 1945 roku Grupę Korpuśną von Tettau podporządkowano sztabowi X Korpusu SS generała Günthera von Krappe 11. Armii (dowódca: SS-Obergruppenführer Felix Steiner). Spod Połczyna Zdroju [niem. Bad Polzin] jednostki wchodzące w jej skład rozpoczęły odwrót w kierunku Świdwina [Schivelbein], gdzie poniosły dotkliwe straty w konfrontacji z radziecką 2. Armią Gwardii oraz 1. Armią Wojska Polskiego. Po nieudanej próbie powstrzymania kolejnego już natarcia nieprzyjaciela idącego od strony Szczecinka [Neustettin], żołnierze generała von Tettau rozpoczęli exodus w kierunku północno-zachodnim, wchłaniając w swe szeregi towarzyszy z rozbijanych pododdziałów. Wśród nich znaleźli się między innymi Francuzi, Holendrzy oraz Łotysze służący w ramach ochotniczych dywizji grenadierów SS, a nawet grupa żołnierzy węgierskich z oddziału osobistej ochrony zwierzchnika X Korpusu SS.
1 marca kuratelę nad zgrupowaniem objął dowódca 3. Armii Pancernej, generał Erhard Raus. Trzy doby później wydano rozkaz samodzielnego przebijania się jednostek w kierunku niemieckich pozycji przede wszystkim w dorzeczu Odry. Przemieszczanie utrudniały niesprzyjające warunki atmosferyczne – niskie temperatury oraz intensywne opady śniegu. Na szlaku odwrotu pozostawiono większą część cięższego wyposażenia, skupiając uwagę jedynie na wozach amunicyjnych, taborowych oraz ambulansach. Wymaszerowawszy z tak zwanego kotła świdwińskiego, starannie rozpoznając luki w radziecko-polskim froncie, Grupa Korpuśna von Tettau ruszyła w stronę Reska [Reetz] i Wicimic [Witmitz], gdzie otrzymała zaopatrzenie z powietrza, głównie w amunicję (pierwotnie celem ucieczki miał być Wolin [Wollin]). Rzekę Regę przekroczono na północny-wschód od Gryfic [Greifenberg]. Szóstego dnia miesiąca sztab generała von Tettau utracił łączność ze zwierzchnictwem; w tym czasie wraz z przeszło dwudziestotysięczną grupą żołnierzy przemieszczała się co najmniej taka sama liczba uchodźców.
Kolejnego dnia przed południem czołówka wyłamania nawiązała kontakt z marynarzami spod Dziwnowa. Ostatni walczący opuścili Niechorze rankiem 12 marca. Całość sił włączona została do załogi Twierdzy Świnoujście [Festung Swinemünde] i, cały czas naciskana przez Armię Czerwoną, oczekiwała na okręty ewakuacyjne.
Z okrążenia pod Niechorzem generał Hans von Tettau wyprowadził około jedenastu tysięcy żołnierzy oraz mniej więcej piętnastotysięczną rzeszę cywilów za co między innymi w kwietniu otrzymał Liście Dębowe do Krzyża Rycerskiego. Co ciekawe ocalało także dwadzieścia osiem dział różnego kalibru oraz prawdopodobnie pewna część pojazdów kołowych. Odwrót tytułowej Korpsgruppe należy bez wątpienia do jednego z najbardziej dramatycznych lecz zakończonych niemieckim sukcesem epizodów walk na Pomorzu – miał on jednak swoją wysoką cenę; uczestnicy wyłamania, w tym wielu zaprawionych w kilkuletnich bojach na różnych frontach weteranów, wspominali iż była to najbardziej krwawa operacja w jakiej przyszło im uczestniczyć.
Jednostki tworzące Grupę Korpuśną von Tettau w chwili wyłamania spod Niechorza w marcu 1945 r.
Korpsgruppe von Tettau
163. Infanterie Division (elementy)
402. Infanterie Division (elementy)
Einsatz Division „Bärwalde” (elementy)
Einsatz Division „Pommerland” (elementy)
Panzer Division „Holstein” (elementy)
15. Freiwilligen Waffen-Grenadier Division der SS (elementy)
Battalion „Fenet” (33. Freiwilligen Waffen-Grenadier Division der SS)
Latarnia morska w Niechorzu [Ostseebad Horst] – jeden z głównych punktów orientacyjnych kotła.
dr Łukasz Gładysiak
Wybrana bibliografia
Die Wehrmachtsberichte Band 3, Monachium 1985.
Duffy Christopher, Red Storm on the Reich. The Soviet march on Germany 1945, Londyn 1991.
Granzow Klaus, Letzte Tage in Pommern, Monachium 1984.
Jentz Thomas, Panzertruppen. The Complete Guide to the Creation & Combat Employment of the Germany’s Tank Force 1943-1945, Atglen 1996.
Lindenblatt Helmut, Pommern 1945. Eines der letzten Kapitel in der Geschichte vom Untergant des Dritten Reiches, Würzburg 2008.
Müller Rolf-Dieter, Hitler’s War in the East 1941-1945: A Critical Assesment, Nowy Jork 2009.
Murawski Erich, Die Eroberungs Pommern durch die Rote Armee, Boppard 1969.
Nafziger George, Organizational History of The Named Divisions of the German Army 1942-1945, BMW 1991.
Tieke Wilhelm, Tragedy of the Faithful, Winnipeg 2001.
Wszystkie zdjęcia via Autor.