| Streszczenie | Summary |
| 4. wielkopolska eskadra lotnicza bojowa była ostatnią jednostką lotniczą wystawioną w Ławicy w okresie autonomii Wielkopolski. Do początku 1920 roku eskadra szkoliła własny personel, na wiosnę (już jako 15. eskadra myśliwska) wyruszyła na Front Ukraiński. Odznaczyła się tam w trakcie walk o stację kolejową Malewnaja i, przede wszystkim, w spowalnianiu 1. Armii Konnej Siemiona Budionnego. Po zakończeniu działań wojennych 15. eskadra myśliwska powróciła do Wielkopolski i weszła w skład 3. pułku lotniczego. Od 1925 roku 15. eskadrę myśliwską nazywano 112. eskadrą myśliwską. | The 4th Wielkopolska Combat Escadrille was the last air force unit deployed to Ławica during the period of Greater Poland’s autonomy. Until the beginning of 1920 the escadrille focused its activities on personnel training and in the Spring (having been renamed to the 15th Fighter Escadrille) it was dispatched to the Ukrainian Front. The unit distinguished itself in the fight for the Malevnaya train station and, most importantly, in slowing down the 1st Cavalry Army of Semyon Budyonny. After the conclusion of military operations the 15th Fighter Escadrille returned to Wielkopolska and was incorporated into the 3rd Air Force Regiment. Since 1925 the 15th Fighter Escadrille has been known as the 112th Fighter Escadrille. |
| Hasła indeksowe | Key Words |
| 4. wielkopolska eskadra bojowa, 15. eskadra myśliwska, Lwów, Budionny | 4th Wielkopolska Combat Escadrille, 15th Fighter Escadrille, Lviv, Budyonny |
Przełom lat 1918/1919 to początek organizowania się polskiego lotnictwa wojskowego. Jednym z ośrodków tworzenia się jednostek bojowych była podpoznańska Ławica. Wielkopolanie mieli wszelkie dane ku temu, by stworzyć wartościowe lotnictwo. Na początku stycznia 1919 roku powstańcy wielkopolscy zdobyli lotnisko Ławica i Halę Zeppelina w podpoznańskich Winiarach. Dzięki temu zapewniono sobie dostęp do samolotów, wyposażenia, uzbrojenia i sprzętu pomocniczego. Poradzono sobie także z niedoborem personelu awansując najbardziej zasłużonych podoficerów, sprowadzając oficerów lotnictwa z dawnej armii rosyjskiej i organizując wydajne szkolenie personelu latającego i pomocniczego. W takich warunkach nie może dziwić fakt, że w okresie autonomii Wielkopolski (do sierpnia 1919 roku) w tej dzielnicy wystawiono cztery bardzo silne eskadry lotnicze. Obok eskadr przybyłych z Francji wraz z Armią Hallera to właśnie lotnictwo wielkopolskie prezentowało najwyższą wartość bojową w momencie zjednoczenia polskiego lotnictwa.
Ostatnią eskadrą formowaną w Ławicy w czasie niezależności Wielopolski była 4. wielkopolska eskadra lotnicza bojowa (czyli myśliwska). Poprzednie trzy eskadry wystawione w Wielkopolsce nazywane były „polnymi” (czyli rozpoznawczymi), co prawda według etatu powinny mieć one w składzie samolot myśliwski, lecz tylko jeden. 4. eskadra była jednostką z założenia stricte myśliwską.
25 maja 1919 roku dowódca wielkopolskiego lotnictwa płk pil. Gustaw Macewicz powierzył ppor. pil. Jerzemu Dziembowskiemu misję zorganizowania 4. wielkopolskiej eskadry lotniczej bojowej. Dzięki szkołom pilotów i mechaników znalezienie personelu latającego i technicznego nie nastręczało trudności. Problemy pojawiły się natomiast z wyposażeniem eskadry w samoloty. Najwartościowsze aeroplany zdążyły już trafić do pozostałych wielkopolskich eskadr, warto również zaznaczyć, że wśród sprzętu zdobytego w Ławicy i w Hali Zeppelina było stosunkowo mało myśliwców. W związku z tym niemożliwe było jednolite wyposażenie eskadry i jednostka początkowo używała maszyny trzech systemów: Fokker D.VII, Albatros D.III i Fokker E.V ((K. Hoff, Skrzydła niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w latach Drugiej Rzeczypospolitej, Poznań 2005, s. 38-39; Ku czci poległych lotników, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933, s. 191; K. Sławiński, Ławica poznańskie lotnisko, Warszawa 1975, s. 82.)).
Na początku sierpnia 1919 roku 4. wielkopolska eskadra lotnicza bojowa została przezbrojona na francuskie myśliwce SPAD 7C1. Mimo osiągnięcia pełnej wartości bojowej jednostka w dalszym ciągu znajdowała się w odwodzie Naczelnego Dowództwa stacjonując na lotnisku Ławica. Personel wykorzystywał jednak ten czas na intensywne szkolenie. Zwracano uwagę szczególnie na loty grupowe i walkę powietrzną. Przed odejściem eskadry na front zanotowano w niej pierwsze straty w sierpniu zginął ppor. Bolesław Szczepański, a w lutym następnego roku ppor. pil. Stefan Mierzejewski ((K. Hoff, Skrzydła niepodległej…, s. 38-39; Ku czci…, s. 191.)).
Mierzejewski zginął już nie w Ławicy, lecz w Bydgoszczy, bowiem eskadra na początku 1920 roku brała udział w operacji przejmowania Pomorza Gdańskiego przez Wojsko Polskie. Po śmierci Mierzejewskiego w jednostce zostało 5 pilotów, którzy mieli do swej dyspozycji 6 samolotów. Na wiosnę tego roku eskadra została przezbrojona w myśliwce Fokker D.VII ((Ordre de bataille Wojsk Lotniczych z 1 marca 1920 r., Centralne Archiwum Wojskowe, Inspektorat Wojsk Lotniczych MSWojsk I.300.39.15; Ku czci…, s. 191; K. Sławiński, Ławica poznańskie…, s. 82.)). Także wiosną 1920 roku nastąpiła zmiana numeracji i nazewnictwa polskich eskadr. 4. wielkopolska eskadra lotnicza bojowa stała się 15. eskadrą myśliwską ((Ku czci…, s. 132-133.)).
Wreszcie w kwietniu eskadra wyruszyła koleją na front, jednakże na miejsce poznańscy lotnicy dotarli dopiero 16 maja. Lotniskiem docelowym była Wapniarka na Podolu. Co warto podkreślić w składzie eskadry znajdował się jeden samolot szkolny Albatros B.II, wykorzystywano go do zadań kurierskich, a także rozpoznawczo-bombowych (w eskadrze był jeden obserwator – ppor. Zdzisław Bilażewski) ((Ku czci…, s. 191.)).
Personel 15. eskadry myśliwskiej po raz pierwszy odznaczył się już niecałe dwa tygodnie po przybyciu na front. 24 maja rozpoczęły się polskie ataki lotnicze na stację kolejową Malewnaja. W akcji brało udział kilka eskadr lotniczych. 21. eskadra niszczycielska bombami zniszczyła tory unieruchamiając radzieckie pociągi pancerne. Później do akcji włączyły się 5. eskadra wywiadowcza i 15. eskadra myśliwska, które ciągłymi atakami szturmowymi rozpraszały żołnierzy bolszewickich starających się naprawić tory. W rezultacie akcji polskiego lotnictwa polskiej 12. Dywizji Piechoty udało się zdobyć trzy pociągi pancerne (w tym dwa w pełni sprawne) ((Ku czci…, s. 191; Ł. Łydżba, 21. Eskadra Niszczycielska, [w:] Lotnictwo z Szachownicą, r. 2007, nr 4, ss. 28-32, s. 28-29.)).
Równie spektakularną akcją 15. eskadry myśliwskiej były naloty szturmowe na oddziały 1. Armii Konnej Siemiona Budionnego. Największe natężenie lotów 15. eskadry przypadło na 16 i 17 sierpnia. Przy czterech pilotach i czterech samolotach oddział wykonał wtedy 26 lotów bojowych spędzając 35 godzin w powietrzu. Zrzucono 300 kg bomb (mechanicy eskadry przystosowali Fokkery do zabierania bomb 12- i 5-kilogramowych) oraz wystrzelono 10 tysięcy sztuk amunicji do karabinów maszynowych. Samego tylko 17 sierpnia dowódca eskadry por. pil. Jerzy Dziembowski i ppor. pil. Edward Lewandowski wykonali po 4 loty bojowe. Czasami między poszczególnymi zadaniami piloci mieli tylko pół godziny odpoczynku. Dzięki nieustannym nalotom Budionny nie był w stanie wykorzystać kilkudziesięciokilometrowej luki w polskim froncie, a marsz 1. Armii Konnej na Lwów został zatrzymany (obok 15. eskadry myśliwskiej w lotach szturmowych przeciw kawalerii bardzo odznaczył się też personel polsko-amerykańskiej 7. eskadry myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki). Za postawę w dniu 17 sierpnia Lewandowskiemu wypisano wniosek o odznaczenie Virtuti Militari ((K. Hoff, Skrzydła niepodległej…, s. 63; Ku czci…, s. 191-192; E. Lewandowski, Lotnictwo w walce z Armją Konną Budiennego, [w:] Przegląd Lotniczy, r. 1932, nr 1-2, ss. 22-36, s. 26-27; Ł. Łydżba, Fokkery w obronie Lwowa, [w:] Lotnictwo z Szachownicą, r. 2009, nr 1, ss. 28-31, s. 29-30.)).
Poza efektownymi zadaniami szturmowymi na froncie przeciwbolszewickim jednostkę zaangażowano także do zadań rozpoznawczych, łącznikowych i bombardowań. Eskadrze nie było za to dane spróbować swoich sił w walce powietrznej ((E. Lewandowski, Lotnictwo w walce…, s. 26-27.)).