PZL P.24E

przez
Streszczenie Summary
PZL P.24E to rumuńska wersja ostatniego i najdoskonalszego myśliwca serii „P”. Rumuni zakupili licencję na P.24 w 1936 roku. Samoloty te charakteryzowały się potężnym uzbrojeniem strzeleckim, ich prędkość nie odpowiadała jednak wymaganiom pola walki w latach drugiej wojny światowej. Z tego względu P.24E stosunkowo krótko (bo tylko do 1942 roku) brały udział w walce przeciw Związkowi Radzieckiemu. Później były maszynami treningowymi, choć w razie potrzeby brały startowały także na przechwytywanie alianckich wypraw bombowych. PZL P.24E was the Romanian version of the last, state-of-the-art fighter plane from the “P” series. The Romanians purchased the license to manufacture P.24 in 1936. The planes were characterized by a powerful gun armament but their speed was not enough to serve on the battlefields of World War II. As a result, the P.24E had a relatively short-lived career in the fight against the Soviet Union (i.e. until 1942). Later on it was used as a trainer aircraft. However, if the need arose, these fighters were still scrambled to intercept Allied bombing raids.
Hasła indeksowe Key Words
Rumunia, IAR, PZL, P.24E, Zygmunt Puławski, Wsiewołod Jakimiuk Romania, IAR, PZL, P.24E, Zygmunt Puławski, Wsiewołod Jakimiuk

PZL P.24E ((W historiografii nazwę tych samolotów zapisuje się na dwa sposoby: P-24, bądź P.24. Opierając się na autorytecie Andrzeja Glassa w poniższym tekście zdecydowaliśmy się na zapis P.24. (A. Glass, PZL P.24 A-G, Lublin 2009.))) to rumuńska wersja ostatniego i najdoskonalszego polskiego myśliwca serii „P”.

P.24 był eksportową odmianą maszyn P.11, z których zaczerpnięto: skorupową tylną część kadłuba wraz z usterzeniem, płat, podwozie oraz kabinę i jej wyposażenie. Zmieniono przód kadłuba, wprowadzono owiewki podwozia i wzmocniono kadłub. Najistotniejsze zmiany dotyczyły jednak uzbrojenia i jednostki napędowej. W miejsce silników Bristol montowane były silniki francuskie wytwarzane przez firmę Gnôme Rhône. Prototypy poddawane próbom miały mieć 2 lub 4 karabiny maszynowe, bądź 2 karabiny maszynowe i dwa działka 20 mm ((O. Borkowski, Cz. Krzemiński Mała encyklopedia polskiego lotnictwa wojskowego, Warszawa 1979, s. 33; A. Glass, Samoloty PZL 1928-1978, Warszawa 1980, s. 20-21; tenże, PZL P.24 A-G, s. 15-17; T. Królikiewicz, Polski samolot i barwa, Warszawa 1981, s. 63-64; A. Morgała, Polskie samoloty wojskowe 1918-1939, Warszawa 1972, s. 140; Samolot myśliwski PZL P-24, Typy Broni i Uzbrojenia, z. 3, Warszawa 1970, s. 1-2.)).

Prace nad samolotem P.24 w Państwowych Zakładach Lotniczych rozpoczęto na przełomie lat 1931/1932 pod kierownictwem inż. Jana Wsiewołoda Jakimiuka. Na stanowisku głównego konstruktora serii „P” zastąpił on inż. Zygmunta Puławskiego poległego śmiercią lotnika w 1931 roku. W lutym 1933 roku zakłady PZL opracowały pierwszy prototyp – PZL P.24/I. Prawdziwą furorę zrobił jednak prototyp oznaczony jako PZL P.24 „Super P bis”zademonstrowany na międzynarodowych targach lotniczych w Paryżu w listopadzie 1934 roku ((A. Glass, Samoloty PZL…, s. 90; T. Królikiewicz, Polski samolot…, s. 63-64; Samolot myśliwski PZL P-24…, s. 2.)).

Dobre wrażenie pozostawione przez produkt PZL w stolicy Francji zaowocowało pojawieniem się nabywców na P.24. W 1936 pierwszą partię samolotów zakupiła Turcja, której Polska sprzedała również licencję. Pomiędzy 1936, a 1938 rokiem II RP dostarczała myśliwce P.24 do Grecji. Natomiast od 1937 do 1939 roku polskie samoloty trafiały do Bułgarii ((Turcy zakupili wersje: „A” i „C”, do Bułgarii trafiły odmiany: „B”, „F” oraz „G”, natomiast Grecy wyposażyli swoje wojska lotnicze w polskie myśliwce wersji: „A”, „C”, „F” i „G”. A. Glass, Samoloty PZL…, s. 90; A. Morgała, Polskie samoloty…, s. 144-148; Samolot myśliwski PZL P-24…, s. 4-10.)).

W końcu 1936 roku również przedstawiciele Rumunii zakupili w Polsce licencję na budowę samolotu P.24 oraz zamówili 6 maszyn wzorcowych, które miały ułatwić rozpoczęcie produkcji w fabrykach południowego sąsiada II Rzeczypospolitej. Wersja myśliwca przeznaczona dla Rumunii została oznaczona jako P.24E i pod nazwą IAR P.24E była produkowana w zakładach Industria Aeronautica Romana w położonym w centralnej Rumunii mieście Brasov. Na taśmie produkcyjnej P.24 zastąpiły, budowane również na polskiej licencji samoloty P.11f. Produkcję myśliwców IAR P.24E rozpoczęto w 1937, natomiast zakończono w połowie 1939 roku. W tym czasie w zakładach IAR zbudowano kilkadziesiąt samolotów P.24E ((J. Cynk, Polish aircraft 1893-1939, Londyn 1971, s. 208-209; A. Glass, Samoloty PZL…, s. 20-21; tenże, PZL P.24 A-G, s. 45; A. Morgała, Polskie samoloty…, s. 148; Samolot myśliwski PZL P-24…, s. 6-7.)).

Samolot P.24E był duralowym górnopłatem (płat Puławskiego). Poza płatem, inną cechą charakterystyczną dla myśliwców serii „P” było stałe podwozie dwugolenicowe, jednym ramieniem było koło, a drugim amortyzator. Samolot miał być wyposażony w trójłopatowe, metalowe śmigło, lecz ze względu na niedostateczne osiągi ostatecznie zdecydowano o zastosowaniu drewnianego dwułopatowego śmigła. W przeciwieństwie do P.11, P.24 posiadał zakrytą kabinę ((A. Glass, Samoloty PZL…, s. 17-18; tenże, PZL P.24 A-G, s. 43-44; A. Morgała, Polskie samoloty…, s. 151; Samolot myśliwski PZL P-24…, s. 11-12.)).

Samoloty P.24E zbudowane w Polsce oraz pierwsze myśliwce wyprodukowane w zakładach IAR wyposażone były w 14-cylindrowe silniki Gnôme Rhône w układzie gwiaździstym, które były budowane na francuskiej licencji w Rumunii. Ta jednostka napędowa miała oznaczenie IAR 14KIIc32. Dysponowała ona mocą 900 koni mechanicznych. Późniejsze samoloty budowane w Rumunii wyposażone zostały w mocniejszy silnik o oznaczeniu IAR 14KMc36 o mocy 940 KM ((J. Cynk, Polish aircraft…, s. 208; A. Glass, PZL P.24 A-G, s. 15; A. Morgała, Polskie samoloty…, s. 148; Samolot myśliwski PZL P-24…, s. 7.)).

Samoloty P.24 charakteryzowały się potężnym (jak na połowę lat 30-tych) uzbrojeniem strzeleckim. Wersja rumuńska została wyposażona w dwa działka kalibru 20 mm Oerlikon FF, a także dwa karabiny maszynowe kalibru 7,9 mm Colt-Browning. Karabiny maszynowe znajdowały się w skrzydłach, natomiast działka umieszczono w podstawach zastrzałów skrzydeł, przez co strzelały one poza obrysem śmigła. Zapas amunicji wynosił 300 nabojów na karabin maszynowy i 45 pocisków na działko. Ponadto myśliwiec mógł przenosić 4 bomby po 12,5 kg każda ((J. Cynk, Polish aircraft…, s. 208; A. Morgała, Polskie samoloty…,, s. 154; Samolot myśliwski PZL P-24…, s. 7.)).

Początki bojowego użycia samolotów P.24 datowane są na okres jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. Pojedynczy P.24 wchodził na wyposażenie lotnictwa abisyńskiego w czasie wojny obronnej przeciw Włochom. Dwa P.24 zostały użyte w kampanii polskiej 1939 roku. Tych myśliwców w walkach używała także Bułgaria. Najchlubniejszą kartę w swej historii samoloty P.24 zapisały w czasie walk pod niebem Grecji w czasie inwazji włoskiej, a później również niemieckiej ((A. Glass, Samoloty PZL…, s. 90; Cz. Krzemiński, Wojna powietrzna w Europie 1939-1945, Warszawa 1983, s. 110; A. Morgała, Polskie samoloty…, s. 144-145; Samolot myśliwski PZL P-24…, s. 14-15.)).

Istotną rolę samoloty P.24 odegrały w Rumuńskich Królewskich Siłach Powietrznych na początku wojny przeciw ZSRR. W operacji „Barbarossa” lotnictwo rumuńskie współdziałało z Luftflotte 4., dowodzoną przez gen. płk. Alexandra Löhra. Do walki przeciw lotnictwu radzieckiemu skierowano 20 samolotów P.24E (eskadry 62. i 63.) ugrupowanych w 6. Grupę Myśliwską (6. Vinatoare) ((A. Glass, PZL P.24 A-G, s. 45; O. Groehler, Geschichte des Luftkriegs, Berlin 1981, s. 294-295; 6th Fighter Group [w:] http://www.worldwar2.ro/arr/?article=444, [data dostępu: 18 III 2012 r., godz. 16.59]; Cz. Krzemiński, Wojna powietrzna…, s. 126.)).

Samoloty P.24E pełniły początkowo role myśliwca frontowego i przechwytującego, wraz z rozwojem wojny P.24 skierowano również do bezpośredniego wsparcia wojsk. W roku 1942 przestały być stosowane jako myśliwce liniowe, stając się w zasadzie maszynami treningowymi. Aczkolwiek używano ich również do walki z alianckimi wyprawami bombowymi wysyłanymi nad Bukareszt, Ploesti, Brasov i Constancę. Jeszcze w 1944 roku załogi 8. Air Force meldowały o starciach z myśliwcami IAR P.24E ((D. Bernad, Rumanian Air Force. The Prime Decade 1938-1947, Carrollton 1999, 5-10; J. Cynk, Polish aircraft…, s. 209; A. Glass, Samoloty PZL…, s. 90; A. Morgała, Polskie samoloty…, s. 150-151; J. Rajlich, Z. Stojczew, Z. Lalak, Sojusznicy Luftwaffe…, s. 88-90.)).

Dane taktyczno-techniczne PZL P.24E

Ciężary

Masa całkowita: 2000 kg

Masa własna: 1340 kg

Ciężar użytkowy: 660 kg

Wymiary

Rozpiętość: 10,719 m

Długość: 7,7 m

Wysokość: 3,21 m

Powierzchnia nośna: 17,9 m2

Rozstaw kół: 2,474 m

Obciążenia

Obciążenie mocy: 2,06 kg/KM

Obciążenie powierzchni nośnej: 111,7 kg/m2

Osiągi (silnik IAR 14KIIc32)

Prędkość maksymalna (na wysokości 4500 m): 408 km/h

Prędkość lądowania: 103 km/h

Dopuszczalna prędkość nurkowania: 650 km/h

Wznoszenie: 11 m/s

Pułap: 10000 m

Zasięg: 680 km

Rozbieg: 105 m

Dobieg: 260 m

 Mariusz Niestrawski

Bibliografia:

  • Bernad Denes, Rumanian Air Force. The Prime Decade 1938-1947, Carrollton 1999.

  • Borkowski Maciej, Krzemiński Czesław, Mała encyklopedia polskiego lotnictwa wojskowego, Warszawa 1979.

  • Cynk Jerzy, Polish aircraft 1893-1939, Londyn 1971.

  • Glass Andrzej, PZL P.24 A-G, Lublin 2009.

  • Glass Andrzej, Samoloty PZL 1928-1978, Warszawa 1980.

  • Groehler Olaf, Geschichte des Luftkriegs, Berlin 1981.

  • http://www.worldwar2.ro/arr/?article=444 [data dostępu: 18 III 2012 r., godz. 16.59]

  • Królikiewicz Tadeusz, Polski samolot i barwa, Warszawa 1981.

  • Krzemiński Czesław, Wojna powietrzna w Europie 1939-1945, Warszawa 1983.

  • Morgała Andrzej, Polskie samoloty wojskowe 1918-1939, Warszawa 1972.

  • Rajlich Jiri, Stojczew Zachary, Lalak Zbigniew, Sojusznicy Luftwaffe, cz. 1, Warszawa 1997.

  • Samolot myśliwski PZL P-24, Typy Broni i Uzbrojenia, z. 3, Warszawa 1970.