Świdwińska Dywizja Lotnicza obronie granic RP w latach 1951-1998

Lotnictwo wojskowe zajmuje szczególne miejsce w historii światowego oręża. Już na początku XX wieku, w kilka lat po pierwszym locie braci Wright, podjęto próbę wykorzystania aparatów latających do celów wojskowych. W okresie międzywojennym systematycznie zwiększano potencjał bojowy lotnictwa, które w czasie II wojny światowej bezsprzecznie udowodniło swoją przydatność i skuteczność.

Rozwój naszego lotnictwa wojskowego po zakończeniu II wojny światowej stanowi istotny rozdział dziejów Wojska Polskiego. Z każdym rokiem systematycznie wzrastało znaczenie nowego rodzaju Sił Zbrojnych, a samolot stał się jednym z najbardziej manewrowych i ofensywnych środków współczesnego pola walki.

Najważniejszym i najbardziej agresywnym reprezentantem Sił Powietrznych jest lotnictwo myśliwskie, którego domeną były walki i bitwy powietrzne. To ich wynik bardzo często decydował o powodzeniu lub klęsce Wojsk Lądowych i Marynarki Wojennej.

Świdwińska Dywizja Lotnicza ze względu na swoją strukturę, zadania bojowe, proces szkolenia, dobór kadr, uzbrojenie, wyposażenie i wyszkolenie odgrywała szczególną rolę w Polskich Siłach Zbrojnych. Była elitarnym, sprawnie i skutecznie funkcjonującym związkiem taktycznym, wzorcowym dla pozostałych jednostek lotnictwa. W ramach przekształceń, jakie miały miejsce w Wojsku Polskim po 1990 roku, Świdwińska Dywizja Lotnicza przestała istnieć. Tym samym jej losy stanowią zamknięty rozdział.

11. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1951-1967

Rozkazem szefa Sztabu Generalnego WP nr 0096 z 11 grudnia 1951 r. w Świdwinie powstała 11. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego (JW. 3316) i miała być w składzie 11., 24 i 27. pułk lotnictwa myśliwskiego (plm), 76. kompania łączności (kł) dywizji i 47. Ruchome Warsztaty Lotnictwa. Pierwszym dowódcą dywizji został płk pil. Jan Czaplicki. Dowódca dywizji był także dowódcą Garnizonu Świdwin. Wykaz dowódców Garnizonu Świdwin w latach 1951-2018 przedstawia załącznik 1. Wraz z organizacją dywizji utworzono także Garnizon Lotniczy Świdwin, który w tym roku będzie obchodził 67. rocznicę powstania. Jednak z powodu trudności w realizacji wytycznych zawartych w rozkazie 0096 Sztab Generalny WP opracował jego korektę – rozkaz 0078/Org., zawierający założenia dostosowane do aktualnych możliwości kadrowych i finansowych kraju. Rozkazem nr 0078 Szefa Sztabu Generalnego WP z 19 listopada 1952 r. 11. Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego (DLM) ze Świdwina podporządkowano 40. plm wcześniej podporządkowany 7. DLM z Krakowa i 26. plm wcześniej podporządkowany 9. DLM z Malborka. W związku z tym zmieniono dyslokację pułków – 26. plm w marcu 1953 r. przebazowano z Malborka do Zegrza Pomorskiego, a 40. plm w okresie styczeń-luty tego samego roku przeniesiono z Mierzęcic do Świdwina. W 1953 r. w Świdwinie ulokowano dowództwo i sztab 11. DLM, 40. plm, 76. kł, 47. Ruchome Warsztaty Lotnictwa, Węzeł Radiotechniczny (Zarządzeniem Szefa Sztabu Gen. WP nr 0277 z 7 sierpnia 1953 r.), pluton fotograficzny oraz pluton wartowniczy. Aby zapewnić właściwe szkolenie pilotów w strzelaniu i bombardowaniu, Zarządzeniem Szefa Sztabu Gen. WP nr 029/Org. z 15 stycznia 1953 r. sformowano przy 11. DLM Poligon Lotniczy nr 6 w Podborsku koło Białogardu. W 1953 r. personel latający i techniczny 26. i 40. plm został przeszkolony na samolotach MiG-15, wprowadzonych do wyposażenia w miejsce samolotów Jak-23. Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 0329/Org. z 25.09.1953 r. w Świdwinie na lotnisku utworzono 7. Dywizjon Zabezpieczenia Ślepego Lądowania, jako JW Nr 5859, który w 1954 r. włączono w skład 9. batalionu lotniczo-technicznego (blt), a w 1957 r. rozformowano. W 1953 r. przy sztabie 11. DLM powstało Wojskowe Koło Łowieckie nr 285, które przyjęło nazwę „Cyranka”. Istnieje ono nadal, zmieniło tylko numer na 43. W 1954 r. w Świdwinie powstał Klucz Holowniczy przekształcony w 1954 r. w 19. lotniczą eskadrę holowniczą, która w 1958 r. została przeniesiona do Słupska. W 1955 r. Węzeł Radiotechniczny został przeformowany w 19. kompanię radiotechniczną (krt). W 1957 r. 4. pułk lotnictwa szturmowego (plsz) został przemianowany na 4. plm „Kraków” i przeniesiony z Bydgoszczy do Goleniowa. Pułk zmienił nazwę, przeznaczenie i zadania oraz podporządkowanie. Został wyłączony ze struktury 8. DLSz i podporządkowany 11. DLM w Świdwinie. Jednocześnie ze składu 11. DLM został wyłączony 26. plm z Zegrza Pomorskiego, który podporządkowano 2. Korpusowi Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju. z Bydgoszczy. W 1957 r. w Świdwinie powstał Garnizonowy Klub Oficerski. W 1973 r. zmienił on nazwę na Klub Garnizonowy. W latach 1953-1958 w Świdwinie na Bukowcu działał Wojskowy Ośrodek Kondycyjny dla personelu latającego.

W sierpniu 1964 r. 40. plm otrzymał na wyposażenie 2 samoloty szkolno-bojowe MiG-21U i 12 samolotów bojowych MiG-21F-13, na których rozpoczęto przeszkalanie części personelu latającego i technicznego. W 1964 r. część personelu latającego i technicznego przeszkolono na samolotach MiG-21. Ponieważ dywizja była jedną z pierwszych jednostek eksploatujących samoloty MiG-21, brała udział w prestiżowych pokazach i ćwiczeniach. 22 lipca 1966 r. piloci 11. DLM ze Świdwina uczestniczyli w defiladzie lotniczej nad Warszawą, zorganizowanej z okazji 1000-lecia Państwa Polskiego. Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 0152/Org. z 10.12.1966 r. w Świdwinie powstał 28. Ruchomy Warsztat Naprawy Samochodów (RWNS).

3. Brandenburska Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1967-1971

Rozkazem MON nr 07 z 4 maja 1967 r. 11. DLM przemianowano na 3. Brandenburską Dywizję Lotnictwa Myśliwskiego (BDLM) i przywrócono jej tradycje wojenne 3. DLM, istniejącej w latach 1944-1946. 4. plm „Kraków” z Goleniowa przemianowano na 2. plm „Kraków”. W 1968 r. 76. kł przeformowano na 86. batalion łączności (bł), a 19. krt na 19. batalion radiotechniczny (brt). W miejsce Radiolokacyjnych Posterunków (RLP) w pułkach lotnictwa myśliwskiego powstały Zautomatyzowane Centra Radiolokacyjnego Rozpoznania i Dowodzenia (ZCRRiD): 604. ZCRRiD w Goleniowie i 605. ZCRRiD w Świdwinie. W 1968 r. w Świdwinie powstał Węzeł Lotniska Stałego, który w 1982 r. zmienił nazwę na Garnizonowy Węzeł Łączności i który został rozformowany 31.12.2000 r. W 1967 r. na Osiedlu Wojskowym w Świdwinie powstała Szkoła Podstawowa nr 3, która od 3 października 1998 r. nosi imię Lotników Polskich, a której dyrektorem aktualnie jest pani mgr Izabella Starzyńska. Pomysłodawcą imienia szkoły był ówczesny dowódca 3. Dywizji Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego (DLMB) i dowódca Garnizonu Świdwin płk dypl. inż. Henryk Czyżyk. W 1968 r. w Świdwinie powstał Klucz Lotniczy DLM, z którego w 1978 r. powstała 48. Eskadra Lotnicza, rozformowana w 1990 r. W 1968 r. 3. BDLM zajęła pierwsze miejsce wśród lotniczych związków taktycznych na szczeblu Wojsk Lotniczych, natomiast 2. plm „Kraków” pierwsze miejsce, a 40. plm drugie miejsce wśród bojowych pułków lotniczych na szczeblu Wojsk Lotniczych. W sierpniu 1970 r. zorganizowano w Szczecinie obchody Święta Lotnictwa Polskiego i pokazy lotnicze, podczas których wyższy pilotaż na samolocie MiG-21 zaprezentował kpt. pil. Tadeusz Tybura, a na samolocie Lim-5 – por pil. Andrzej Dulęba (późniejszy dowódca WLOP), obaj piloci z 2. plm „Kraków” z Goleniowa, wchodzącego w tym czasie w skład 3. BDLM ze Świdwina.

3. Brandenburska Dywizja Lotnictwa Szturmowo-Rozpoznawczego w latach 1971-1982

W 1971 r. 3. BDLM przemianowano w 3. Brandenburską Dywizję Lotnictwa Szturmowo-Rozpoznawczego (BDLSzR), wyłączono z jej podporządkowania 2. plm „Kraków”, a w jej skład włączono 8. plmsz z Mirosławca i 32. pułk lotnictwa rozpoznania taktycznego i artyleryjskiego z Sochaczewa. Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 014/Org. z 6 marca 1978 r. w Świdwinie powstało 1. Centrum Dowodzenia Bojowego Armii Lotniczej (JW. 2650), które w 1983 r. zostało przemianowane na 1. Centrum Dowodzenia Bojowego Wojsk Lotniczych Frontu, a w 1995 r. zmieniło nazwę na 1. Ośrodek Dowodzenia Lotnictwem, który został rozformowany 31 marca 2002 r. Do czasu przezbrojenia dywizji w samoloty Su-22 personel latający podległych pułków lotniczych pełnił na swoich lotniskach dyżury bojowe w systemie OPK. Była wyznaczana para dyżurna (dwóch pilotów), która pełniła dyżur na lotnisku w gotowości nr 2 i 3 (jeden z pilotów w gotowości nr 2 był ubrany w kombinezon wysokościowy) i zapasowa para dyżurna, która przebywała pod telefonem w domu. Po starcie pierwszej pary dyżurnej do dyżuru wchodziła druga zapasowa para dyżurna. Podobnie było z samolotami, uzbrojone, zatankowane i gotowe do startu były dwa samoloty, które znajdowały się w pobliżu miejsca pełnienia dyżuru bojowego, najczęściej w pobliżu Domku Pilota i dodatkowo były przygotowane dwa zapasowe nieuzbrojone. Od ogłoszenia alarmu pilot z gotowości nr 2, w czasie do 4 minut musiał zająć miejsce w kabinie samolotu i nawiązać łączność ze Stanowiskiem Dowodzenia, czyli osiągnąć gotowość nr 1 i po kolejnych 4 minutach musiał być w powietrzu na wysokości 1000 m (V=1000 km/godz.) W okresie zagrożenia przez około dwa lata był utrzymywany także dodatkowy klucz dyżurny w gotowości nr 4. Piloci w czasie dyżuru siedzieli w domu pod telefonem, a w jednostce był wydzielony samochód z kierowcą, który na sygnał przywoził ich na lotnisko.

3. Brandenburska Dywizja Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego w latach 1982-1991

Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 035/Org. z dnia 08.10.1982 r. w sprawie zmian strukturalno-organizacyjnych i sprzętowych, zgodnie z „Planem zmian organizacyjnych i dyslokacyjnych Sił Zbrojnych RP na lata 1982-1983” dowódca Wojsk Lotniczych otrzymał zadanie przeformowania dowództwa 3. BDLSzR na 3. BDLMB, JW. 3316, nr etatu 20/062 o stanie etatowym 112 wojskowych i 4 pracowników cywilnych, 8. plmsz w 8. plmb, JW. 4499, nr etatu 20/021 o stanie etatowym 395 wojskowych i 2 na etacie dodatkowym. Przekazać w podporządkowanie 3. BDLMB 3. plmb z Bydgoszczy, JW. 3117, nr etatu 20/109 o stanie etatowym 478 wojskowych, 27. batalion łączności i ubezpieczenia lotów (bł i ul), JW 1246, nr etatu 20/152 o stanie etatowym 239 wojskowych, 38. batalion zaopatrzenia pułku lotniczego (bzaop. pl), JW 2484, nr etatu 20/146, o stanie etatowym 432 wojskowych, 107. baterię artylerii przeciwlotniczej 37 mm armat, nr etatu 32/016, o stanie etatowym 5 wojskowych i 28. baterię artylerii przeciwlotniczej 37 mm armat, nr etatu 32/016, o stanie osobowym 5 wojskowych.

Stan etatowy 3. DLMB i podległych jednostek zgodnie z załącznikiem nr 1 do Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP nr 035/Org. z dnia 08.10.1982 r.

Nazwa jednostki	Identyfikator	Numer etatu	Wykaz dodatkowy	Wojskowych	Pracowników cywilnych	Nr JW	Miejsce postoju
Dowództwo 3. BDLMB	9033165	20/062	–	112	4	3316	Świdwin
48. Esk. Lotnicza	9103240	20/159	–	52	–	–	Świdwin
86. bł	903351	20/065		448		3351	Świdwin
47. PWL	9044967	20/121		69	3	4496	Świdwin
28. RWNS	9122176	20/074		29	2		Świdwin
38. Poligon Lotniczy (kat. II)	9105195	20/040		21			Podborsko
8. plmb	9044996	20/021	2	395	–	4499	Mirosławiec
42. bł i ul	9014162	20/155				1416	Mirosławiec
40. bzaop. pl	9037855	20/148	2	406	–	3785	Mirosławiec
48. baplot. 37 mm	9106800	32/016		5		–	Mirosławiec
40. plmb	9019580	20/021	3	408	–	1958	Świdwin
38. bł i ul	9013783	20/156		244		1378	Świdwin
9. bzaop. pl	9038292	20/148	3	408		3829	Świdwin
26. baplot 37 mm	9108012	32/016		5			Świdwin
3. plmb	9031172	20/109		478		3117	Bydgoszcz
27. bł i ul	9012460	20/152		239		1246	Bydgoszcz
38. bzaop. pl	9024841	20/146		432		2484	Bydgoszcz
107. baplot. 37 mm	910238	32/016		5			Bydgoszcz
28. baplot 37 mm	9108070	32/016		5			Bydgoszcz

3. DLMB z podległymi jednostkami na dzień 08.10.1982 r. liczyła 4015 etatów, w tym 3996 wojskowych, 9 pracowników cywilnych i 10 etatów było na wykazie dodatkowym.

W 1982 r. 3. BDLSzR przemianowano na 3. BDLMB, wyłączono z jej składu 32. plrt, a włączono 3. plmb z Bydgoszczy, który był wyposażony w samoloty Su-7BKŁ. 3. plmb został rozformowany Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 087/Org z dnia 02.12.1991 r. w Bydgoszczy w 1992 roku. Piloci Su-7BKŁ byli w Bydgoszczy praktycznie przeszkoleni przez Rosjan w zrzucaniu bomb jądrowych z lotu wznoszącego na kącie 110° z wykorzystaniem celownika PBK-2 (było przeszkolonych około 15-tu pilotów). Przeszkolenie obejmowało całą procedurę przygotowania samolotu i pilotów do zrzutu ładunków dostarczonych na lotnisko przez Rosjan. Do planowania użycia ładunku jądrowego w pułku dopuszczone były tylko cztery osoby: dowódca pułku, szef sztabu-zastępca dowódcy pułku, starszy nawigator pułku i starszy inżynier pułku. Dokumentację dotycząca przyjęcia bomb jądrowych przechowywał w swoim sejfie szef sztabu-zastępca dowódcy pułku. Po wprowadzeniu do uzbrojenia samolotów Su-22 nie szkolono w zrzucie bomb jądrowych, pomimo, że samolot ten był lepiej przystosowany i wyposażony niż Su-7 do takich zadań. Program szkolenia obejmował jednak trenowanie przelotu przez strefę promieniowania i obłok promieniotwórczy. Pod koniec lat 80-tych XX w. plany operacyjne Wojsk Lotniczych zakładały, że w wypadku konfliktu zbrojnego 3. plmb miał być przebazowany z Bydgoszczy na lotnisko zapasowe Płoty (Makowiczki), gdzie samoloty miały zostać zatankowane i uzbrojone. Wówczas ich zadaniem byłoby wykonanie uderzenia na lotnisko Ronne i posterunek wykrywania i naprowadzania w miejscowości Aakirkeby na duńskiej wyspie Bornholm. W planach operacyjnych przewidywano wówczas uderzenie na przeciwnika w dwóch wariantach: konwencjonalnym i jądrowym.

1. Wdrożenie samolotów Su-22 do eksploatacji w dywizji

W latach 1985-1988 do wyposażenia 8. i 40. plmb sukcesywnie wprowadzano samoloty Su-22. Przeszkolenie teoretyczne personelu latającego i technicznego (około 80 osób personelu technicznego) 40. plmb na samoloty Su-22 odbyło się w 1984 r. w COSSTWL, w Oleśnicy. Natomiast praktyczne przeszkolenie 40. plmb na samoloty Su-22 rozpoczęło się wiosną 1985 r. w kraju, podczas przebazowania pułku na lotnisku w Pile, na samolotach 6. plmb (6. plmb przekazał do 40. plmb 6 samolotów Su-22, z tego 5 bojowych Su-22M4 i jeden szkolno-bojowy Su-22UM3K), gdzie stworzono Zgrupowanie, a dokończono na nowo wyremontowanym lotnisku w Świdwinie, dokąd w dniu 12 listopada 1985 r. pułk powrócił z Piły. Dowódcą Zgrupowania był płk dypl. pil. Andrzej Dulęba, a szefem sztabu Zgrupowania ppłk dypl. pil. Stanisław Targosz. Jako pierwsi przystąpili do praktycznego szkolenia piloci: płk Andrzej Dulęba, ppłk Stanisław Targosz, mjr Mirosław Gołębiewski, mjr Stanisław Storski, mjr Rajmund Spyra, mjr Zdzisław Tatar, mjr Andrzej Żmirski, mjr Zygfryd Sternak, mjr Jan Ptasiński, kpt. Jerzy Stramek, kpt. Jan Waszek i por. Zbigniew Ficner. Pierwszy samodzielny w 3. DLMB i w 40. plmb lot na samolocie Su-22M4 wykonał na lotnisku w Pile płk dypl. pil Andrzej Dulęba, a drugi – ppłk dypl. pil. Stanisław Targosz. Ponieważ przeszkolenie na samoloty Su-22 zakończyło się pełnym sukcesem, płk dypl. pil. Andrzej Dulęba awansował na stanowisko zastępcy dowódcy 3. DLMB ds. liniowych, a ppłk dypl. pil. Stanisław Targosz – na dowódcę 40. plmb. 16 października 1985 r. 40. plmb w Świdwinie otrzymał pierwsze cztery samoloty Su-22M4, kolejnych pięć 28 października 1985 r., a następnych osiem Su-22M4 w dniu 15 listopada 1985 r. 40. plmb po przeszkoleniu na samoloty Su-22 od 1 stycznia 1986 r. rozkazem Szefa Sztabu Generalnego WP został włączony do systemu gotowości bojowej wojsk. W dniach 2 i 3 stycznia 1986 r. komisja ze Sztabu Generalnego WP pod przewodnictwem płk. Zygmunta Skuzy (późniejszego generała) w czasie ogłoszonego alarmu sprawdzała przygotowanie jednostki do wykonania nakazanych i zachowania nakazanych wskaźników gotowości bojowej. Wyniki kontroli wykazały dobre przygotowanie stanu osobowego pułku do realizacji zadań w zakresie gotowości bojowej, a także prawidłowe utrzymanie wszystkich nakazanych wskaźników. 12 marca 1986 r. do 40. plmb przydzielono ostatnią partię nowych Su-22 przyprowadzonych prosto z ZSRR. Tym samym 40. plmb od tej pory dysponował 33 samolotami bojowymi Su-22M4 oraz 6 szkolno-bojowymi Su-22UM3K.

Natomiast 8 pułk z Mirosławca w grudniu 1982 r. zmienił nazwę z 8. plmsz na 8. pułk lotnictwa myśliwsko-bombowego, a od listopada 1988 r. pułk został wyposażony w samoloty Su-22M4 (określany w terminologii NATO jako „Fitter K”) oraz Su-22UM3K. Rok 1985 był ostatnim rokiem używania przez 8. plmb samolotów Lim-6bis, bowiem po przezbrojeniu 40. plmb w samoloty Su-22, samoloty Lim-6M z tego pułku zostały przekazane właśnie do 8. plmb. Natomiast samoloty Lim-6bis z 8. plmb, ze względu na niewykorzystany resurs, przekazano w większości do 45. plmsz w Babimoście oraz innych jednostek lotniczych. W latach 1984-1987 pułk przebywał w okresie letnim na przebazowaniu z uwagi na prowadzone w tym czasie prace remontowe na lotnisku macierzystym, mające na celu przygotowanie lotniska Mirosławiec do przyjęcia samolotów Su-22. W 1986 r. został rozformowany 21. plrtia z Powidza, z którego kadra po przeszkoleniu w Oleśnicy miała tworzyć 3. eskadrę lotnictwa myśliwsko-bombowego (elmb) w 8. plmb. W 1987 r. rozpoczęto dostawy samolotów Su-22 dla tej eskadry, jednak na skutek protestów kadry byłego 21. plrtia, eskadra pozostała w Powidzu, lecz przez okres kilku lat pozostawała na ewidencji 8. plmb. W 1987 r. część kadry 8. plmb została skierowana na kursy, przygotowujące do eksploatacji nowych samolotów. Nastąpiła również selekcja personelu latającego ze względu na predyspozycje zdrowotne, bowiem przejście na samolot o prędkości naddźwiękowej wymagało posiadania I grupy zdrowia. Z tego powodu część pilotów odeszła do innych jednostek, latających na samolotach poddźwiękowych, natomiast starsi piloci odeszli na zasłużoną emeryturę. Personel latający po ukończeniu kursu w Oleśnicy kierowany był do 40. plmb, w celu rozpoczęcia szkolenia i lotów na samolotach Su-22. W 1988 r. rozpoczęły się dostawy ostatnich Su-22 przeznaczonych dla 8. plmb, samoloty dostarczane były drogą powietrzną na pokładzie Ił-76 z Konsomolska nad Amurem, następnie składane w Świdwinie i oblatywane przez radzieckich pilotów fabrycznych. Latem 1988 r. personel 8. plmb zakończył eksploatację samolotów Lim-6M, które zostały przebazowane na poligon w Nadarzycach i służyły, jako cele (poligonowe obiekty uderzenia).

W końcowym okresie eksploatacji samolotów Lim, 8. plmb posiadał na stanie następujące samoloty:

Lim-6M o numerach: 102, 402, 409, 410, 413, 414, 418, 506, 507, 512, 514 520, 608, 611, 614, 615, 616, 622, 623, 624, 625, 626, 627, 628, 630, 632, 633, 639, 640, 641.
SBLim-2 o numerach: 006, 011, 032, 047, 276, 315.
TS-11 „Iskra” o numerach: 1213, 1218.
An-2 o numerze 7448.

Wczesną jesienią 1988 r. zakończono przebazowanie Lim-6M na poligon Nadarzyce, 2 samoloty przeznaczono na pomniki które ustawiono w Czaplinku (samolot „102”) oraz w Mirosławcu na osiedlu wojskowym (samolot „402” – na pomniku posiada fikcyjny numer oraz kamuflaż). W listopadzie 1988 r. na lotnisko w Mirosławcu po raz pierwszy przyleciały naddźwiękowe Su-22 należące do 8. plmb, dowódca i piloci pułku byli witani kwiatami na płaszczyźnie lotniska przez rodziny, kolegów oraz miejscowe władze. Piloci 8. plmb przebazowali ze Świdwina nowe Su-22M4 z „37” i „38” serii produkcyjnej, które znacznie różniły się wyposażeniem i uzbrojeniem od samolotów starszych serii. Przebazowano 10 samolotów bojowych Su-22M4 o numerach: 3612, 3713, 3714, 3715, 3816, 3817, 3818, 3819, 3920, 3101 oraz cztery samoloty szkolno-bojowe Su-22UM3K o numerach: 001, 308, 605, 610. Dowódcą 8. plmb został ppłk dypl. pil. Andrzej Wyciślik. Ze względu na pozostanie trzeciej eskadry w Powidzu, pułk składał się z dwóch eskadr. Aby uzupełnić stan samolotów w eskadrach przebazowano do Mirosławca kolejne 8 samolotów z 6. i 40. plmb. Rozpoczęło się intensywne szkolenie pilotów napływających do pułku po ukończeniu szkolenia teoretycznego w Oleśnicy.

W 1988 r. 47. Polowe Warsztaty Lotnicze otrzymał zadanie przeszkolić personel techniczny na nowy typ samolotu Su-22 (przeszkolenie trwało po pół roku w dwóch turach w Centralnym Ośrodku Szkolenia Specjalistów Technicznych Wojsk Lotniczych w Oleśnicy) i przystąpić do wykonywania obsług okresowych wyższego rzędu oraz remontu średniego w warunkach polowych. Dzięki zaangażowaniu i dużemu doświadczeniu, personel warsztatów opanował dość szybko umiejętności i wiedzę, żeby samodzielnie wykonywać obsługi i naprawy samolotów Su-22. W okresie wykonywania przez 47. PWL obsług okresowych oraz innych czynności związanych z eksploatacją Su-22 nie było żadnych przesłanek ani wypadków lotniczych na tym typie samolotów. W okresie 9-20 sierpnia 1988 r. w ramiach wymiany eskadr, eskadra 40. plmb przebazowała się na lotnisko Laage pod Rostockiem – w NRD, a eskadra z Laage – do Świdwina. Polscy piloci szkolili się na niemieckich poligonach (między innymi na poligonie Peenemünde) i nad morzem, a niemieccy na polskich (Drawsko i Nadarzyce).

1. Możliwości bojowe 3. Dywizji Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego

Pod koniec lat 80-tych i na początku lat 90-tych XX w. Świdwińska 3. DLMB była najsilniejszym, pod względem uderzeniowym lotniczym Związkiem Taktycznym w WP. Dywizja w jednym wylocie mogła zniszczyć 19. baterii PRK „LANCE” lub obezwładnić 20. baterii PRK „HAWK” bądź 20 kompanii zmechanizowanych w marszu lub zniszczyć 70 stacji radiolokacyjnych lub zdezorganizować 6 Stanowisk Dowodzenia w schronach lub obezwładnić 60 samolotów na lotniskach lub zniszczyć 25 baterii „PERSHING” lub obezwładnić 34 plutony artylerii przeciwlotniczej lub zdezorganizować 36 centra kierowania Lotnictwem lub zdezorganizować 72 stanowiska dowodzenia w autobusach sztabowych lub obezwładnić 26 kompanii zmechanizowanych znajdujących się w rejonie rozśrodkowania lub obezwładnić 16 kompanii czołgów w rejonie lub obezwładnić 54 baterie artylerii przeciwlotniczej na stanowiskach ogniowych lub obezwładnić 22 baterie artylerii rakietowej bądź 60 śmigłowców na lądowiskach. Uwzględniając, przy współczynniku sprawności technicznej samolotów 0,7, stan wyjściowy samolotów 62, z tego wydzielenie 1/3 sił dywizji do zwalczania środków OPL (w ramach zabezpieczenia własnych działań – tylko samoloty Su-22M4 z wykorzystaniem KPR), a 2/3 sił do uderzenia na okręty nawodne nieprzyjaciela (z wykorzystaniem NPR) z prawdopodobieństwem gwarantowanym 0,8 i pokonania OPL 0,8, 3. DLMB mogła zniszczyć jeden niszczyciel rakietowy lub dwie fregaty lub pięć kutrów rakietowych lub cztery okręty desantowe o wyporności od 13000 do 40000 ton lub 5 niszczycieli rakietowych, fregat i dozorowców lub 6-7 okrętów desantowych (lotniskowców śmigłowcowych). Wynika z tego, że w jednym wylocie 3. DLMB mogła zniszczyć jeden ZOB, dozorowiec i 4 okręty desantowe nieprzyjaciela. W tym czasie przewidywano 2-3 wyloty dywizji w ciągu doby.

W 1989 r. w skład 3. DLMB wchodziły następujące jednostki:

– 86. batalion łączności ze Świdwina;
– 47. Polowe Warsztaty Lotnicze ze Świdwina:
– 28. Ruchomy Warsztat Naprawy Samochodów ze Świdwina;
– 38. Poligon Lotniczy Podborsko;
– 33. Poligon Lotniczy Solec Kujawski;
– 48. Eskadra Lotnicza ze Świdwina;
– Wydział WSW ze Świdwina;
– 19. Kompania Remontu Lotnisk ze Świdwina, tylko na czas „W”;
– 135. Piekarnia Polowa ze Świdwina;
– Klub Garnizonowy ze Świdwina;
– Garnizonowy Węzeł Łączności ze Świdwina;
– Wojskowa Administracja Koszar (WAK) ze Świdwina;
– 82. Zmilitaryzowana Pralnia Garnizonowa ze Świdwina;
– Wojskowa Specjalistyczna Przychodnia Lekarska (WSPL) – Świdwin.
– 3. plmb z Bydgoszczy w składzie:
• 4 trzy eskadry lotnictwa myśliwsko-bombowego;
• 27. bł i ul;
• 38. bzaop. pl;
• 107. Bateria Artylerii Przeciwlotniczej (baplot.) 37 mm armat;
• 28. baplot;
• eskadra techniczna;
• 4. Komenda Lotniska Stałego (KLS);
• Radiolokacyjny Posterunek (RLP) Wojnowo;
• Komenda Lotniska Zapasowego (KLZ) Płoty (Makowiczki);
• Drogowy Odcinek Lotniskowy (DOL) Koronowo.
– 8. plmb z Mirosławca w składzie:
• dwie eskadry lotnictwa myśliwsko-bombowego;
• 42. bł i ul;
• 40. bzaop. pl;
• 33. baplot;
• 48. baplot;
• eskadra techniczna
• 41. Medyczny Batalion Wzmocnienia;
• Klub Garnizonowy Mirosławiec;
• 24. Polowa Rzeźnia;
• 16. KLS;
• RLP Żeńsko;
• KLZ Oleszno;
• DOL Nowe Laski.
– 40. plmb ze Świdwina w składzie:
• trzy eskadry lotnictwa myśliwsko-bombowego;
• 38. bł i ul;
• 9. bzaop. pl;
• 26. baplot.;
• 36. baplot.;
• eskadra techniczna;
• 24. KLS;
• RLP Sławka;
• KLZ Czaplinek (Broczyno)
• DOL Pobierowo.

W czerwcu 1989 r. dowództwo 3. DLMB, 3 i 40. plmb kontrolowała Inspekcja Sił Zbrojnych. 3. DLMB w czasie Inspekcji za wszystkie kontrolowane dziedziny szkolenia otrzymała ogólna ocenę 3,82. Pułki także zostały ocenione przez Inspekcję na ocenę dobrą. Podsumowując realizację zadań szkoleniowych w 1989 r. 3. DLMB zajęła pierwsze miejsce (ex aequo z 4. PDLM z Malborka) na szczeblu Sił Zbrojnych i została wyróżniona pucharem i wymieniona w rozkazie.

3. Dywizja Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego w latach 1991-1998

Zarządzeniem Ministra Obrony Narodowej nr pf 1/MON z dnia 12 września 1991 r. dywizję pozbawiono wyróżniającego tytuły Brandenburska i od tej chwili do rozformowania z dniem 31 grudnia 1998 r. nosiła nazwę 3. DLMB.

Na dzień 1 stycznia 1992 r. 3. DLMB posiadała:

Stan osobowy:

– oficerów – 381 tj. 79,4% ukompletowania w stosunku do etatu czasu „P”;

– chorążych – 530 tj. 86,5% ukompletowania w stosunku do etatu czasu „P”;

– podoficerów – 281 tj. 71,9% ukompletowania w stosunku do etatu czasu „P”;

– żołnierzy służby zasadniczej – 1393 tj. 72,5% ukompletowania w stosunku do etatu czasu „P”. Ogółem 3. DLMB posiadała 2585 żołnierzy tj. 75% ukompletowania w stosunku do etatu czasu „P”. Najwyższy stopień ukompletowania stanem osobowym był w 40. plmb (79,5%), najniższy w 86. bł (65,1%) zwłaszcza w korpusie osobowym oficerów (58,8%).

b) Personel latający:

Ogółem 3. DLMB posiadała 84 pilotów, na 119 stanowisk etatowych, co stanowiło 70% ukompletowania. Najwyższy stopień ukompletowania personelem latającym posiadał 8. plmb (71%), a najniższy 40. plmb (68% – brak było 22 pilotów).

Poziom klasowości personelu latającego przedstawiał się następująco:

– klasy M – 6 pilotów;

– klasy I – 42 pilotów;

– klasy II – 20 pilotów;

– klasy III – 16 pilotów.

Poziom wyszkolenia personelu latającego według warunków przedstawiał się następująco:

– DZWA – 84 pilotów;

– DTWA – 73 pilotów;

– NZWA – 72 pilotów;

– NTWA – 54 pilotów;

– bez warunków było – 2 pilotów w 40. plmb.

c) Podstawowy sprzęt i uzbrojenie 3. DLMB na 01.01.1992 r. był następujący:

– samoloty:

– dywizja posiadała 46 samolotów bojowych Su-22M4 co stanowiło 94% ukompletowania (brak było 3 samolotów Su-22M4);

– ukompletowanie samolotami Su-22UM3K, TS-11, An-2 i śmigłowcami Mi-2 wynosiło 100%.

– pojazdy:

– dywizja posiadała 525 pojazdów (z tego 51 radiostacji, 21 stacji radiolokacyjnych, 305 pojazdów specjalnych i 220 innych pojazdów), co stanowiło 96% ukompletowania. Najlepiej ukompletowany pojazdami samochodowymi był 8. plmb (97%), nieco słabiej 40. plmb (93%).

Na początku 1993 r. 8. plmb kontrolowała Inspekcja Sił Zbrojnych RP. Pułk za wszystkie kontrolowane dziedziny szkolenia otrzymał ocenę dobrą. Na przełomie września i października 1993 r. komisja ze Sztabu Generalnego WP dokonała kontroli pełnej gotowości bojowej z mobilizacyjnym rozwinięciem i powołaniem żołnierzy rezerwy do 47. PWL. Jednostka uzyskała najwyższą ocenę w WP 4.07, co było podkreślane na wszystkich odprawach w 4. KL i WLOP.

W latach 1994-1998 w 3. DLMB zostało zmodernizowane stanowisko dowodzenia dywizji i podległych pułków. Wdrożono również do praktycznej eksploatacji polowe, przewoźne, komputerowe stanowisko dowodzenia dywizji WARTA-B. Dywizja zabezpieczała także szkolenie na Drogowym Odcinku Lotniskowym w miejscowości Kliniska koło Szczecina. W dniach 10-13 maja 1994 r. sztab 3. DLMB zorganizował pierwsze w Polsce loty misyjne. W 1994 r. na bazie 8. plmb w Mirosławcu zorganizowano Centralny Kurs Metodyczno-Szkoleniowy dla kierowniczej kadry Sił Zbrojnych RP, z pokazami osiągania wyższych stanów gotowości bojowej i mobilizacyjnej przez pułk, rozwinięcia bazy mobilizacyjnej pułku oraz ochrony i obrony lotniska Mirosławiec. W tym czasie piloci szkolili się na poligonie Drawsko w zakresie odpalania rakiet z głowicą laserową H-29Ł i telewizyjną H-29T, podwieszanych pod kadłubem samolotu Su-22M4 na wyrzutni katapultowej AKU-58. Jednym z głównych zadań 3. DLMB było współdziałanie z Wojskami Lądowymi i Marynarką Wojenną, a szczególnie z 3. Flotyllą Okrętów z Gdyni, gdzie dowódcą był wówczas kontradmirał Roman Krzyżelewski, późniejszy dowódca Marynarki Wojennej. 3. DLMB była przeznaczona do zwalczania obiektów naziemnych i nawodnych na korzyść Wojsk Lądowych, Marynarki Wojennej i innych rodzajów lotnictwa, we współdziałaniu z nimi, lub samodzielnie. Główne zadania, które mogły być wykonywane przez dywizję to:

– niszczenie środków przenoszenia broni jądrowej;

– zwalczanie lotnictwa na lotniskach (lądowiskach);

– wsparcie lotnicze wojsk lądowych, marynarki wojennej oraz desantów powietrznych i morskich;

– zwalczanie obwodów taktycznych i operacyjnych w marszu i w rejonach ześrodkowania;

– zwalczanie obiektów systemu OPL przeciwnika;

– zwalczanie desantów powietrznych i morskich;

– zwalczanie obiektów nawodnych, baz morskich i urządzeń portowych;

– zwalczanie obiektów komunikacyjnych i obiektów systemu zaopatrywania wojsk przeciwnika;

– zwalczanie naziemnych systemów rozpoznawczo-uderzeniowych przeciwnika.

Oprócz zadań głównych dywizja mogła wykonywać następujące zadania dodatkowe:

– prowadzenie rozpoznania powietrznego;

– zwalczanie w powietrzu samolotów, śmigłowców i środków bezzałogowych przeciwnika.

3. DLMB swoje zadania miała realizować według następujących sposobów:

– uderzenia jednoczesne;

– uderzenia kolejne (urzutowane);

– samodzielne poszukiwanie i niszczenie obiektów naziemnych (nawodnych).

W nowy rok szkolenia 1996, 3. DLMB wkroczyła pod następującym kierownictwem:

– dowódca dywizji – gen. bryg. pil. Tadeusz Kuziora;

– szef sztabu – zastępca dowódcy dywizji – płk dypl. inż. Henryk Czyżyk;

– zastępca dowódcy dywizji do spraw liniowych – ppłk dypl. pil. Ryszard Michałowski;

– zastępca dowódcy dywizji ds. Techniki i Zaopatrzenia – ppłk mgr inż. Zdzisław Franke;

– szef wydziału operacyjnego – zastępca szefa sztabu dywizji – mjr mgr inż. Tadeusz Furman;

– szef wydziału rozpoznawczego – kpt. dypl. Marian Michalec;

– szef wydziału oświatow-wychowawczego dywizji – ppłk mgr Ryszard Harlejczyk;

– szef wydziału organizacyjno-ewidencyjnego dywizji – ppłk mgr Stanisław Wotkiewicz;

– szef Wydziału Łączności i Radiolokacyjnego Ubezpieczenia Lotów – ppłk mgr Piotr Kostrzewa;

– starszy nawigator dywizji – ppłk dypl. pil. Alfred Hajduła;

– szef strzelania powietrznego 3. DLMB – ppłk pil. Krzysztof Leszczyński;

– starszy inspektor BL dywizji – mjr dypl. pil. Władysław Koźlinko;

– szef Wydziału Kadr dywizji – ppłk mgr Romuald Farbotko;

– starszy inżynier dywizji – płk mgr inż. Tomasz Szymański;

– kwatermistrz dywizji – kpt. mgr Roman Biernacki;

– dowódca 8. plmb – mjr dypl. pil. Ryszard Hać;

– dowódca 40. plmb – ppłk dypl. pil. Paweł Jazienicki.

Zgodnie z „Rozkazem do funkcjonowania i szkolenia wojsk 4. Korpusu Lotniczego 3. Dywizja Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego otrzymała zadanie główne: „Osiąganie wyższych stanów gotowości bojowej, planowanie, prowadzenie działań w ramach walki o przewagę w powietrzu oraz wsparcie wojsk lądowych i MW RP”. Ponadto:

– wdrożyć jednostkę pierwszej kolejności użycia w 40. plmb;

– wdrożyć nowy system identyfikacji „SUPRAŚL” na samolotach Su-22;

– zgrywać i doskonalić współdziałanie z innymi rodzajami lotnictwa podczas prowadzenia wspólnych działań;

– wyszkolić pilotów promocji 1995 r. do DTWA minimum, bez zastosowania bojowego na poligonie:

– wyszkolić 4 pilotów do poziomu pierwszej, a jednego pilota do poziomu drugiej klasy.

W 1996 r. 3. DLMB posiadała w gotowości do działań:

– 42 samoloty Su-22M4;

– 8 samolotów Su-22UM3K;

– 6 samolotów TS-11;

– 2 śmigłowce Mi-2;

– 1 samolot An-2.

Na ogólny stan etatowy 110 pilotów samolotów bojowych w 1996 r. w dywizji było 77 pilotów-oficerów, co stanowiło 70% ukompletowania dywizji pilotami. Do pełnej obsady brakowało 33 pilotów, z tego:

– 14 pilotów w 8. plmb;

– 16 pilotów w 40. plmb;

– 3 pilotów w kluczu dowodzenia 3. DLMB.

Z dniem 1 stycznia 1996 r. z podległych jednostek dywizji wydzielono 1. elmb z 40. plmb do działań w ramach sił pierwszej kolejności użycia (PKU), która przeznaczona była do niszczenia obiektów przeciwnika, głównie w ramach osłony granicy państwowej, w okresie zagrożenia państwa oraz działań w początkowym okresie operacji obronnej. Na ogólny stan etatowy eskadry PKU wynoszący 66 żołnierzy zawodowych w eskadrze było:

– 23 oficerów;

– 38 chorążych;

– 5 podoficerów zawodowych.

Stan ukompletowania eskadry pierwszej kolejności użycia wynosił 100% w tym 18 pilotów, którzy legitymowali się I klasą pilota wojskowego i wyszkoleniem bojowym we wszystkich warunkach atmosferycznych na samolocie Su-22. Dowódcą eskadry PKU został mjr mgr inż. pil. Wojciech Maniewski, który zginął w katastrofie lotniczej pod Mirosławcem 23 stycznia 2008 roku. Wydzielenie 1. elmb 40. plmb do grupy jednostek pierwszej kolejności użycia miało wpływ na realizację zadań szkoleniowych 40. plmb, ponieważ znacznemu obniżeniu uległ poziom wyszkolenia personelu latającego pozostałych eskadr, a w celu ukompletowania 1. elmb dokonano przesunięć w służbie inżynieryjno-lotniczej (SIL), co znacznie ograniczyło możliwości SIL w pozostałych eskadrach 40. plmb.

Realizując zasadnicze zadania 3. DLMB i podległe jednostki główny wysiłek skupiły na realizacji szkolenia lotniczego oraz taktycznego.

W kwietniu 1997 r. Departament Kontroli MON przeprowadził w dywizji kompleksową kontrolę gospodarczo-finansową. Ocena średnia z kontroli 4,12 z tego:

służba finansowa – 4;
służba łączności – 5;
służba uzbrojenia – 4;
służba samochodowa – 4;
służba żywnościowa – 4;
służba mundurowa – 4;
służba wychowawcza – 4

Była to ostatnia kontrola gospodarczo-finansowa w dywizji.

W 1998 r, w ostatnim roku swojego istnienia 3. DLMB rozpoczęła pod następującym kierownictwem:

dowódca dywizji – płk dypl. inż. Henryk Czyżyk,
szef sztabu – zastępca dowódcy dywizji – mjr mgr Bogusław Kostur,
zastępca dowódcy dywizji ds. liniowych – ppłk inż. pil. Krzysztof Leszczyński (etatowy zastępca ds. liniowych ppłk dypl. pil. Paweł Jazienicki znajdował się na Podyplomowych Studiach Operacyjno-Strategicznych w Akademii Obrony Narodowej w Rembertowie),
zastępca dowódcy dywizji ds. techniki i zaopatrzenia – ppłk inż. Michał Borucki,
szef wydziału społeczno-wychowawczego – mjr mgr Jacek Grodzicki, (etatowy szef wydziału kpt mgr Witold Kalinowski przebywał na kursie języka angielskiego w Poznaniu),
kapelan dywizji – ks. kpt. mgr Dariusz Matyga,
dowódca 86. batalionu łączności – mjr dypl. inż. Zbigniew Wolewicz,
dowódca 47. Polowych Warsztatów Lotniczych – mjr mgr inż. Krzysztof Wilk,
dowódca 28. Ruchomych Warsztatów Naprawy Samochodów – mjr inż. Leszek Majewski
szef wydziału operacyjnego – zastępca szefa sztabu dywizji – kpt. dypl. inż. Mariusz Ciećkowski,
szef wydziału rozpoznawczego dywizji – kpt. dypl. inż. Jerzy Goleniowski,
szef Wydziału Łączności i RUL – mjr inż. Piotr Drapała,
starszy nawigator dywizji – mjr inż. pil. Stanisław Staszewski,
szef strzelania powietrznego dywizji – mjr inż. pil. Jerzy Bachorski,
szef służby wysokościowo-ratowniczej – kpt. Jerzy Roczniak;
starszy inżynier dywizji – ppłk mgr inż. Andrzej Dudziński,
szef wydziału kadr dywizji – ppłk mgr Roman Farbotko,
szef oddziału organizacyjno-ewidencyjnego – mjr mgr Ryszard Czyżak,
szef obrony przeciwchemicznej dywizji – kpt. mgr inż. Rajmund Walkowiak,
kwatermistrz dywizji – mjr mgr Roman Biernacki,
szef służby zdrowia 3. DLMB – mjr lek. Mariusz Lizak,
szef służby samochodowej dywizji – kpt. inż. Sylwester Trojszczak,
dowódca stanowiska dowodzenia dywizji – mjr inż. nawig. Benedykt Królak,
szef służby meteo 3. DLMB – mjr mgr Marian Jońca,
pełnomocnik dowódcy dywizji ds. informacji niejawnych – kpt. inż. Ryszard Jakubowski.

Zadaniem głównym postawionym przed 3. DLMB w 1998 roku było: „Osiąganie wyższych stanów gotowości bojowej. Planowanie i realizacja zadań przez związek taktyczny lotnictwa zgodnie z przeznaczeniem na czas wojny”. W zadaniu bliższym, trwającym od stycznia do kwietnia dywizja miała stworzyć warunki zapewniające przejście na nową brygadową strukturę od stycznia do końca czerwca i uczestniczyć w szkoleniu instruktorsko-metodycznym kierowniczego personelu techniki lotniczej WLOP w Poznaniu w styczniu, konferencji szkoleniowo-zadaniowej w pionie techniki naziemnej WLOP na temat bezpieczeństwa w ruchu drogowym, 23 i 24 kwietnia w Powidzu. W ramach własnych przedsięwzięć dywizja miała przeprowadzić zajęcia grupowe na temat: „Metodyka planowania działań bojowych przez ZT lotnictwa” w marcu oraz trening sztabowy „PERKOZ-I/98. W zadaniu następnym od maja do września 1998 roku 3. DLMB miała rozformować dowództwa i sztaby 3. DLMB (86. bł miesiąc wcześniej) od lipca do października, uczestniczyć w dniach 5 -8 maja 1998 r., w Poznaniu w kursie szkoleniowo-metodycznym „Zlot-98”, w drugiej dekadzie maja przeprowadzić w ramach zbiorowego szkolenia uzupełniającego zajęcia grupowe, w drugiej dekadzie czerwca przeprowadzić trening sztabowy pk. „Perkoz-II/98” i w pierwszej dekadzie lipca uczestniczyć w Warszawie, w odprawie kierowniczej kadry Wojsk Lotniczych odpowiedzialnej za szkolenie lotnicze we WLOP. Następnie w ramach kierunku dalszego działania od października do grudnia 3. DLMB miała zakończyć proces transformacji i przejść na strukturę brygadową. 3. DLMB do końca swego istnienia realizowała postawione przed nią zadania. Rozformowanie 3. DLMB zostało zakończone z dniem 31 grudnia 1998 roku.

Podsumowanie

W latach 1950-1955 nastąpił najbardziej dynamiczny rozwój lotnictwa w powojennej historii tego rodzaju Sił Zbrojnych. W szczególności rozwój ten przypadł na pierwsze trzy lata, wtedy to czterokrotnie wzrosła liczba jednostek bojowych wraz z bazą logistyczną. O rozmiarach rozbudowy Wojsk Lotniczych w tym okresie świadczą niektóre dane porównawcze: w 1950 r. było osiem pułków lotniczych oraz szesnaście jednostek szkolnych i pomocniczych, natomiast w końcu 1955 r. Wojska Lotnicze liczyły 249 jednostek, w tym 28 pułków bojowych zorganizowanych w dziesięć dywizji lotniczych (w tym 11. DLM) oraz 201 różnego typu jednostek szkolnych i pomocniczych. Odpowiednio do tego wzrósł stan osobowy Wojsk Lotniczych i liczyły one w tym czasie 54 822 żołnierzy, w tym 1600 pilotów. W sumie w 1956 r. Wojska Lotnicze i OPL OK. liczyły ponad 78 000 żołnierzy, czyli prawie siedmiokrotnie więcej niż przed 5 laty. W wymienionym roku w lotnictwie było 2080 samolotów z tego bojowych i szkolno-bojowych około 370, transportowych, szkolno-treningowych i łącznikowych około 620.

Dywizja od początku swojego istnienia do rozformowania realizowała zadania o charakterze defensywnym. Uczestniczyła w organizowanych wspólnie z Wojskami Lądowymi, MW i WOPK ćwiczeniach pk. „Jesienne Niebo”, „Wrzos”, „Odra-Bałtyk”, „Odra-Nysa”, „Tarcza”, „Orzeł”, „Zimorodek”, „Fala”, „Granit”, „Puma”, „Birkut”, „Rekin”, „Kormoran” „Jastrząb”, „Rubin”, „Agat”, „Beryl”, „Ocelot”, „Pirania”, „Krogulec”, „Sokół”, „Opal”, „Asar”, „Pantera”, „Szerszeń”, „Barakuda”, „Miranda” czy „Amber Ekspres” i wielu innych. Piloci dywizji uczestniczyli 15 lipca 1960 r. w defiladzie na polami Grunwaldu i 22 lipca 1966 r. w defiladzie nad Warszawą, wykonywali loty na poligonach polskich i za granicą oraz odpalali na poligonie drawskim rakiety z głowicą laserową H-29Ł oraz telewizyjną H-29T. Zabezpieczali także zrzuty bomb CP-100 na poligonie w Ustce. Ponadto wykonywali loty metodyczne z drogowych odcinków lotniskowych i loty misyjne.

Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP nr 017 z 6 marca 1998 r. rozformowano 3. DLMB i 86. batalion łączności. Uroczysta pożegnalna zbiórka dowództwa i sztabu oraz jednostek dywizji, z udziałem jej byłych dowódców i żołnierzy, delegacji jednostek wojskowych, przedstawicieli samorządów i administracji lokalnej, przedstawicieli organizacji społecznych, emerytów, rencistów, byłych i obecnych pracowników dywizji odbyła się 1 czerwca 1998 roku. W uroczystej zbiórce kończącej działalność dywizji uczestniczył również dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej gen. dyw. pil. Kazimierz Dziok. Pomimo uroczystej zbiórki w dniu 1 czerwca 1998 roku, kończącej działalność 3. DLMB dowództwo i sztab dywizji nadal istniało i realizowało swoje zadania do czasu utworzenia 1. Brygady Lotnictwa Taktycznego (BLT) w listopadzie 1998 roku. Natomiast etaty 3. DLMB zostały zlikwidowane 31 grudnia 1998 roku. Ostatnim dowódcą 3. DLMB był płk dypl. inż. Henryk Czyżyk.

W miejsce dywizji powstała 1. BLT, której pierwszym dowódca został płk dypl. pil. Paweł Jazienicki. Pod koniec 1999 roku w Wojskach Lotniczych i Obrony Powietrznej przeprowadzono kolejną reorganizację. Objęła ona również 1. BLT. W miejsce rozformowanych pułków: 8. i 40. plmb oraz logistycznych pododdziałów pozostałych w Świdwinie po 3. DLMB sformowano: 8. eskadrę lotnictwa taktycznego (elt) w Mirosławcu, dwie eskadry lotnictwa taktycznego w Świdwinie – 39. i 40., oraz 11. Bazę Lotniczą (11. BLot, od 2002 roku – 21. BLot.) w Świdwinie i 12. Bazę Lotniczą w Mirosławcu.

W 2008 r. z 1. Brygady Lotnictwa Taktycznego utworzono 1. Skrzydło Lotnictwa Taktycznego (SLT), które istnieje od 1 stycznia 2009 r. do chwili obecnej. Decyzją MON nr Z-31/Org./P-1 z 25 sierpnia 2009 r. w sprawie zmian organizacyjnych w Siłach Powietrznych (SP) i decyzją szefa Sztabu Generalnego WP nr pf 35/Org./SSG/ZOiU-P-1 z dnia 14 maja 2010 r. w sprawie wprowadzenia etatu 21. Bazy Lotnictwa Taktycznego, w wyniku połączenia 21. Bazy Lotniczej, 7., 8. i 40. elt w Świdwinie powstała 21. Baza Lotnictwa Taktycznego, jako JW. Nr 3294, numer etatu CI 021, o stanie etatowym 970 wojskowych i 63 pracowników wojska. Decyzją nr 10/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 12 stycznia 2011 r w sprawie przejęcia dziedzictwa tradycji przez 1. SLT, skrzydło ze Świdwina przejęło i z honorem kultywuje dziedzictwo tradycji 39 jednostek lotniczych: przedwojennych, wojennych i powojennych.

Dywizja bazowała na lotniskach w: Świdwinie, Goleniowie, Zegrzu Pomorskim, Mirosławcu, Sochaczewie oraz w Bydgoszczy. Wykorzystywała również lotniska zapasowe: w Płotach (Makowiczkach), Czaplinku (Broczynie), Olesznie, Sąpolnie koło Człuchowa, drogowe odcinki lotniskowe (DOL): w Kliniskach koło Szczecina, Nowych Laskach koło Mirosławca oraz Pobierowie, a także poligony lotnicze w Podborsku koło Białogardu i Solcu Kujawskim koło Bydgoszczy. Posiadała posterunki radiotechniczne (RLP): w Sławce – 40. plmb, w Żeńsku – 8. plmb i w Wojnowie – 3. plmb. Dywizja była kuźnią kadr dla innych jednostek, związków taktycznych oraz związków operacyjno-taktycznych i Rodzaju Sił Zbrojnych. Z 3. Dywizji wywodzi się pięciu dowódców RSZ: gen. dyw. pil. Tytus Krawczyc – były dowódca Wojsk Lotniczych, gen. dyw. pil. Kazimierz Dziok, były dowódca WLOP, gen. broni pil. Andrzej Dulęba, były dowódca WLOP, gen. broni pil. Stanisław Targosz – były dowódca Sił Powietrznych oraz gen. pil. Andrzej Błasik – były dowódca SP oraz generałowie (razem 16): gen. broni dr Lech Konopka, były I zastępca szefa Sztabu Generalnego WP, gen. bryg. pil. Adam Bidziński, były zastępca szef Inspekcji SZ, gen. bryg. pil. Michał Polech, były zastępca dowódcy Wojsk Lotniczych ds. liniowych, gen. bryg. pil. dr Józef Tenerowicz, były szef lotnictwa Wojsk Lądowych transportowego i łącznikowego w Dowództwie Wojsk Lotniczych, gen. bryg. prof. dr hab. Henryk Chmielewski, były Komendant – rektor WAM w Łodzi, gen. bryg. Kazimierz Szeląg, były zastępca dowódcy Wojsk Lotniczych ds. politycznych, gen. bryg. pil. Tadeusz Kuziora, były dowódca 2. Korpusu Obrony Powietrznej, gen. bryg. pil. Piotr Luśnia, były zastępca szefa Wojsk Lotniczych SP, gen. dyw. pil. Andrzej Andrzejewski, były dowódca 1. SLT, gen. bryg. pil. Dariusz Maciąg – były dowódca 21. BLot, gen. bryg. pil. Jerzy Piłat, były dowódca 12. BLot, gen. bryg. pil. dr inż. Ryszard Hać, były szef Wojsk Lotniczych SP, gen. bryg. pil. Jacek Bartoszcze, były szef Wojsk Lotniczych SP, gen. broni pil. Sławomir Dygnatowski, były I zastępca szefa Sztabu Generalnego WP i były dowódca Centrum Operacji Powietrznych, gen. bryg. pil. Stefan Rutkowski, były szef WL SP i gen. dyw. pil. dr inż. Tadeusz Mikutel, obecny zastępca Dowódcy Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych. Z dywizji wywodzą się również pułkownicy: płk mgr inż. Antoni Grzędziński – były zastępca dowódcy WL ds. TiZ., płk dypl. pil. Janusz Wojtowicz – były zastępca szefa Zarządu w SG WP, płk mgr inż. Jerzy Słowiński – były zastępca szefa Techniki Lotniczej MON, płk dr inż. Henryk Czyżyk – były szef Zarządu Zasobów Osobowych (A1) WLOP, płk dr Janusz Wojdat – były szef Oddziału w SG WP, płk dypl. pil. Stanisław Nowak – były zastępca szefa sztabu 2. KOP, płk dr pil. Tadeusz Pieciukiewicz – były dowódca COP i inni.

W latach 1951-1998 w katastrofach lotniczych w dywizji i podległych jej pułkach lotniczych zginęły 42 osoby. Ich wykaz przedstawia załącznik 2. 100-lecie odzyskania niepodległości przez Polskę, 100-lecie Lotnictwa Polskiego, 115-lecie lotnictwa światowego i 67-lecie powstania Garnizonu Lotniczego Świdwin jest dobrą okazją do zaprezentowania tego bardzo ważnego elitarnego lotniczego Związku Taktycznego, jakim była Świdwińska Dywizja Lotnicza w Wojsku Polskim.

Henryk Czyżyk

Załącznik 1

Dowódcami Garnizonu Lotniczego Świdwin w latach 1951-2019 byli:

płk pil. Aleksander Czapliński – 11. DLM;
ppłk pil. Zbigniew Ulanowski – 11. DLM;
płk dypl. pil. Wiktor Iwoń – 11. DLM;
płk dypl. pil. Adam Bidziński – 11. DLM;
gen. bryg. pil. Michał Polech – 3. BDLSzR;
płk dypl. pil. Jerzy Radwański – 3. BDLSzR;
gen. bryg. pil. dr Józef Tenerowicz – 3. BDLSzR;
płk dypl. pil. Kazimierz Dziok – 3. BDLMB;
płk dypl. Janusz Wojdat – 3. DLMB;
płk dypl. pil. Stanisław Targosz – 3. DLMB;
gen. bryg. pil. Tadeusz Kuziora – 3. DLMB;
płk dypl. inż. Henryk Czyżyk – 3. DLMB;
płk dypl. pil. Paweł Jazienicki – 1. BLT;
płk dypl. pil. Ryszard Hać – 1. BLT;
gen. bryg. pil. Sławomir Dygnatowski – 1. BLT;
gen. bryg. pil. Andrzej Andrzejewski – 1. BLT;
płk dypl. pil. Eugeniusz Gardas – 1. BLT;
gen. bryg. pil. Stefan Rutkowski – 1. BLT;
płk mgr inż. pil. Wojciech Pikuła – 1. SLT,
gen. bryg. pil. Tadeusz Mikutel – 1. SLT,
płk dypl. pil. Rościsław Stepaniuk – 1. SLT;
płk dypl. pil. Ireneusz Starzyński – 1. SLT;
płk dr inż. pil. Maciej Trelka – 1. SLT.

Załącznik 2

W latach 1951-1998 w katastrofach lotniczych w świdwińskiej dywizji i jej podległych pułkach lotniczych zginęły 42 osoby. Są to:

Lp	Stopień, imię i nazwisko	Jednostka	Typ samolotu	Data
1	ppor. pil. Jerzy Golik	26. plm, 11. DLM	MiG-15	04.03.1954 r.
2	por. pil. Stanisław Harmata	40. plm, 11. DLM	MiG-15	17.08.1954 r.
3	ppor. pil. Jerzy Świeńczak	26. plm, 11. DLM	MiG-15	09.08.1954 r.
4	por. pil. Marian Wolszczak	26. plm, 11. DLM	Lim-2	18.05.1955 r.
5	por. pil. Stanisław Chalimoniuk	40. plm, 11. DLM	MiG-15	13.03.1956 r.
6	por. pil. Henryk Tokarski	26. plm, 11. DLM	MiG-15	30.05.1956 r.
7	kpt. pil. Tadeusz Rajski	40. plm, 11. DLM	Jak-11	15.09.1956 r.
8	por. Stanisław Walczak	40. plm, 11. DLM	Jak-11 (pasażer)	15.09.1956 r.
9	por. pil. Marian Pałka	40.plm, 11. DLM	MiG-15	18.12.1956 r.
10	ppor. pil. Henryk Wieczorek	40. plm, 11. DLM	Lim-2	04.02.1958 r.
11	por. pil. Jerzy Matuszewski	26. plm, 11. DLM	Lim-2	04.02.1958 r.
12	ppor. pil. Waldemar Klemens Boniewski	4. plm, 11. DLM	Lim-2	07.05.1958 r.
13	ppor. pil. Jerzy Krok	40. plm, 11. DLM	Lim-5	31.05.1958 r.
14	por. pil. Eugeniusz Chmielewski	4. plm, 11. DLM	Lim-2	17.07.1959 r.
15	por. pil. Zdzisław Starosz	40. plm, 11. DLM	UTI MiG-15	28.07.1959 r.
16	por. pil. Józef Szewczyk	40. plm, 11. DLM	UTI MiG-15	28.07.1959 r.
17	ppor. pil. Jerzy Rybakowicz	40. plm, 11. DLM	Lim-2	13.08.1959 r.
18	por. pil. Henryk Breksa	4. plm, 11. DLM	Lim-5	10.04.1961 r.
19	ppor. pil. Józef Eugeniusz Augustyniuk	4. plm, 11. DLM	Lim-5	08.11.1962 r.
20	por. pil. Eugeniusz Węgier	40. plm, 11. DLM	Lim-5	02.07.1963 r.
21	por. pil. Maurycy Musidłowski	4. plm, 11. DLM	Lim-5	09.03.1965 r.
22	por. pil. Cyryl Królewski	40. plm, 11. DLM	MiG-21F-13	23.06.1965 r.
23	por. pil. Paweł Kacprzak	4. plm, 11. DLM	MiG-21	08.03.1967 r.
24	kpt. nawig. Stanisław Kopacki	32. plrtia, 3. DLSzR	Lim-1A	14.07.1972 r.
25	por. pil. Leszek Zygmunt Tyła	40. plmsz, 3. DLSzR	Lim-6M	23.04.1975 r.
26	kpt. pil. Eugeniusz Władysław Staszczak	40. plmsz, 3. DLSzR	Lim-6M	27.08.1975 r.
27	kpt. pil. Andrzej Strasik	8. plmsz, 3. DLSzR	Lim-6	07.05.1976 r.
28	por. inż. pil. Henryk Lasota	8. plmsz, 3. DLSzR	Lim-6bis	05.09.1977 r.
29	ppor. inż. pil. Kazimierz Grochala	40. plmsz, 3. DLSzR	SB Lim-2	27.07.1978 r.
30	mjr dypl. pil. Jerzy Mirski	32. plrtia, 3. DLSzR	SB Lim-2	25.08.1978 r.
31	por. pil. Marian Pabuła	40. plmsz, 3. DLSzR	TS-11 ISKRA	04.09.1980 r.
32	mjr pil. Wiesław Cybulski	40. plmsz, 3. DLSzR	TS-11 ISKRA	04.09.1980 r.
33	ppor. inż. pil. Krzysztof Geldner	40. plmsz, 3. DLSzR	Lim-6	07.08.1981 r.
34	por. inż. pil. Jan Piłat	32. plrt, 3. DLSzR	SB Lim-2A	19.06.1982 r.
35	ppor. inż. nawig. Stanisław Janusz Pastuszyński	32. plrt, 3. DLSzR	SB Lim-2A	19.06.1982 r.
36	ppor. inż. pil. Marek Gawłowski	3. plmb, 3. DLMB	Su-7BKŁ	24.11.1982 r.
37	mjr pil. Zdzisław Fendrych	3. plmb, 3. DLMB	Su-7BKŁ	01.08.1984 r.
38	ppłk dypl. pil. Andrzej Wyciślik	8. plmb, 3. DLMB	Su-22M4	30.01.1990 r.
39	mjr inż. pil. Piotr Siekański	40. plmb, 3. DLMB	TS-11 ISKRA	02.07.1994 r.
40	ppłk. dypl. pil. Bogdan Kawka	3. DLMB	Su-22UM3K	11.07.1995 r.
41	ppłk. dypl. pil. Wacław Macko	3. DLMB	Su-22UM3K	11.07.1995 r.
42	mjr inż. pil. Jerzy Stramek	40. plmb, 3. DLMB	Su-22M4	26.07.1995 r.

LITERATURA

– Czyżyk H., „Historia 11. i 9. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1950–2000”, „Przegląd Sił Powietrznych”, Warszawa 2011, nr 5 (047), s. 27-40.

– Czyżyk H., „2. pułk lotniczy „Kraków”, „Lotnictwo”, Warszawa 2010, nr 5/2010, s. 76-85; nr 6/2010, s. 86-98.

– Czyżyk H., „2. pułk lotnictwa myśliwskiego „Kraków” 1944-1994”, ZWSP, Warszawa 2008.

– Czyżyk H., „4. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1944-1990”, rozprawa doktorska (niepublikowana), UAM, Poznań 2001.

– – Czyżyk H., „4. Pomorska Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego”, „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej”, Poznań 2002, nr 6/2002, s. 67-76; nr 7/2002, s. 84-92; nr 8/2002, s. 85-93.

– Czyżyk H., „9. i 4. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1952–1990”, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, Warszawa 2009, nr 3 (229), s. 89-132.

– Czyżyk H., „9. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego 1944-2000”, ZWSP, Warszawa 2012.

– Czyżyk H., „9. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1967–-2000 (cz. II)”, „Przegląd Sił Powietrznych”, Warszawa 2011, nr 6 (048), s. 42-53.

– Czyżyk H., „Dowódca Sił Powietrznych gen. broni pil. Stanisław Targosz”, „Lotnictwo”, Warszawa 2013, nr 11/2013, s. 80-85.

– Czyżyk H., „Dowódca Sił Powietrznych generał pilot Andrzej Błasik”, „Lotnictwo”, Warszawa 2011, nr 11/2011, s. 87-93.

– Czyżyk H., „Dzieje 4. Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego”, Bellona, Warszawa 2007.

– Czyżyk H., „Dzieje 4. Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego” (wydanie czwarte), Bellona, Warszawa 2014.

– Czyżyk H., „Dzieje 4. Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego”, ZRW, Poznań-Warszawa 2004.

– Czyżyk H., „Dzieje 4. Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego” (wydanie drugie uzupełnione), ZRW, Poznań-Warszawa 2005.

– Czyżyk H., „Dzieje Wojskowego Koła Łowieckiego nr 43 „Cyranka” w Świdwinie, ZRW, Warszawa 2007.

– Czyżyk H., „Historia 9. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1976-2000 (cz. III)”, „Przegląd Sił Powietrznych”, Warszawa 2011, nr 8 (050), dodatek do nr 8/2011 na płycie CD.

– Czyżyk H., „Lotnictwo było jego największą pasją”, „Skrzydlata Polska”, Warszawa 2014, nr 1 (2411)/2014, s. 54-57.

– Czyżyk H., „Moje wspomnienia z lat służby w Siłach Powietrznych”, „Mój wkład w rozwój Polskiego Lotnictwa”, ZWSP, Warszawa 2009, s. 21-42.

– Czyżyk H., „Piknik lotniczy i Święto 21. Bazy Lotnictwa Taktycznego, Świdwin 30 czerwca 2012 roku”, „Lotnictwo”, Warszawa 2012, nr 9/2012, s. 94-97.

– Czyżyk H., „Piknik lotniczy z okazji 5-lecia 21. Bazy Lotniczej i 40. Eskadry Lotnictwa Taktycznego w Świdwinie, „Przegląd Sił Powietrznych”, Warszawa 2005, nr 9/2005, s. 97-101.

– Czyżyk H., „Uroczyste obchody Święta 1. Skrzydła Lotnictwa Taktycznego i Publicznej Szkoły Podstawowej nr 3 im. Lotników Polskich w Świdwinie”, „Lotnictwo”, Warszawa 2013, nr 12/2013, s. 10-11.

– Czyżyk H., „Wojska Radiotechniczne w Wojskach Lotniczych”, „Lotnictwo”, Warszawa 2009, nr 9/2009, s. 78-87.

– Czyżyk H., „Wojska Radiotechniczne w Wojskach Lotniczych”, „Przegląd Sił Powietrznych”, Warszawa 2010, nr 3 (232), s. 145-170; nr 10 (040), s. 16-24, a pozostała część na płycie CD.

– Czyżyk H., „Wojskowe Koło Łowieckie nr 285 „Cyranka” w Świdwinie w latach 1953–-2003”, ZRW, Warszawa-Świdwin 2003.

– Czyżyk H. „Wprowadzenie samolotów Su-22 do 3. Dywizji Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego”, „Lotnictwo Aviation International”, Warszawa 2015, nr listopad 3/2015, s. 76-83.

– Czyżyk H., Zarys historii 4. Pomorskiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego w latach 1951–1991 ze szczególnym uwzględnieniem szkolenia kadr”, Materiały Międzynarodowej Konferencji Popularnonaukowej – Podoficer Przyszłości, CSOPL, Koszalin 2002, s. 335-368.

– Czyżyk H., „Zarys historii Oddziału Warszawsko-Mazowieckiego Stowarzyszenia Seniorów Lotnictwa Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1994-2014”, Warszawa 2014.

Summary

Achievemers of the Air Force must be firmly emphasisesd as AF has imprinted itself forever in the history of word arms and still has a partikulary significant role to fulfil. Already at the beginning of the XXth century, a few yars after the first flight executed by the Wright brothers, an attempt has been undertaken to use air vehicles for military purposes. In the interwar period the combat power of the Air Force was steadily strengthened as it undeniably gave of its usefulness and successfulness.

Later on, after the Second World War came to an end, the development of our Air Force has been considered to constitute a significant stage of the Polish Armed Forces’ history. Year after year the importance of the new type of armed forces has regularly grown, and the aircraft has become one of the most maneuverable and offensive assests at the contemporary theatre of operations and theatre of war.

The most critical and offensive representative of the Air Force is the fighter aircraft force and air fights and air battles were always and still are its speciality. Certainly it was the air struggles’ outcome that mostly determined either the victory or failure of the Land and Naval Forces.

Because of its structure, combat tasks, training process, selection of personnel, weaponry, equipment training skills the Świdwinian Aircraft Division accomplished a particularly meaningful role within Polish Armed Forces framework. It was an elite, an effectively functioning tactical-level unit, an exemplary model to all other Air Force units. In the sphere of transformations observed after 1990 in the Polish Armed Forces Świdwinian Aircraft Division was demobilized. Consequently, its fate unavoidably led to a final end and now it is a closed historical chapter.

Zdjęcie: 21. BLT / http://21blot.wp.mil.pl/pl/4_311.html