Polityczna kariera Kwame Nkrumaha – droga do objęcia stanowiska pierwszego premiera niepodległej Ghany

Kwame Nkrumah urodził się we wrześniu 1909 r. Obecnie za dzień jego urodzin przyjmuje się 21 września, który ku czci pierwszego prezydenta stał się w Ghanie dniem ustawowo wolnym od pracy.1 Jednak jak pisał sam Nkrumah w swojej autobiografii: Jedynymi pewnymi danymi dotyczącymi moich urodzin jest to, że przyszedłem na świat około południa w sobotę w połowie września w wiosce Nkroful w Nzima.2

Już od młodzieńczych lat Nkrumah interesował się zagadnieniem nacjonalizmu, które zaszczepił w nim Kwegyira Aggrey – wicedyrektor szkoły nauczycielskiej Achimota College na Złotym Wybrzeżu, głoszący hasła wolności i równości.3 Zainspirowany jego działalnością, młody Nkrumah, postanowił podjąć studia poza granicami kraju, dlatego też ukończywszy naukę w Achimota College, podjął pracę w szkołach katolickich na Złotym Wybrzeżu w celu zarobienia pieniędzy na wyjazd.4

W 1935 r. dzięki zarobionym pieniądzom oraz wsparciu finansowemu ze strony krewnego, Kwame Nkrumah wyruszył do Ameryki, gdzie spędził dziesięć lat życia. W trakcie swojego pobytu ukończył studia na kierunku socjologii i ekonomii na Uniwersytecie im. Lincolna w Oakland oraz uzyskał stopień magistra pedagogiki i filozofii na Uniwersytecie Pensylwanii.5 Swój wolny czas poświęcał na działalność społeczno-polityczną. Razem ze swoim rodakiem – Ako Adjei – redagował „African Interpreter”, dzięki czemu utrzymywał kontakty z afrykańskimi aktywistami.6

To właśnie w Ameryce Kwame Nkrumah ukierunkował swoje przekonania na temat wyzwolenia całej Afryki. Poglądy na temat polityki kolonialnej zawarł w swojej autobiografii: Istnienie ludów kolonialnych pod rządami imperialistycznymi oznacza ich eksploatację pod względem politycznym i ekonomicznym. Mocarstwa imperialistyczne potrzebują surowca i taniej siły roboczej dla własnego kapitalistycznego przemysłu. […] Cała polityka kolonizatorów zmierza do utrzymania tubylca w jego prymitywnym stanie i uzależnienia go pod względem ekonomicznym. […] Doprowadziło to do ekonomicznego niewolnictwa i degradacji tubylczej ludności, z których musi się ona sama wyzwolić. Bez względu na to, czy kraj zależny administrowany jest jako kolonia, protektorat czy terytorium powiernicze, wszystko to jest częścią imperialistycznego planu, aby uwiecznić na tym terenie swój ekonomiczny wyzysk. […]Ruch narodowowyzwoleńczy w Afryce powstał na bazie nieustannego politycznego i ekonomicznego wyzysku przez obcych ciemiężców. Celem tego ruchu jest zdobycie wolności i niezależności.7

Po dziesięciu latach w Ameryce, Kwame postanowił wyruszyć w dalszą podróż. Tym razem jego celem stała się Wielka Brytania, gdzie zamierzał podjąć studia prawnicze. Również tam zaangażował się w działalność polityczną oraz propagowanie idei panafrykanizmu. Wstąpił do Związku Studentów Zachodnioafrykańskich, w którym został mianowany wiceprezesem.8 Wraz z innymi Afrykanami wydawał pismo, nawołujące swymi tekstami wszystkich mieszkańców Czarnego Kontynentu do zjednoczenia. Działało ono w ramach Zachodnioafrykańskiego Sekretariatu Narodowego. Kwame zajmował w nim stanowisko sekretarza.9

Dzięki swojej aktywnej działalności na rzecz wyzwolenia i zjednoczenia Afryki, Nkrumah stał się popularny w kręgu działaczy politycznych.10 Inspirowany ideami głoszonymi przez Marcusa Garveya, Georga Padmore’a i W.E.B. Du Bois, prezentował swoje poglądy na wiecach i konferencjach.11 Wznowił również współpracę z Ako Adjei, który zaproponował jego kandydaturę na stanowisko sekretarza generalnego w United Gold Coast Convention (UGCC) – Zjednoczonej Konwencji Złotego Wybrzeża, dzięki czemu Kwame zyskał możliwość rozpoczęcia działalności politycznej w swoim kraju.12

Powrót na Złote Wybrzeże

Pod koniec 1947 r., po dwunastu latach poza granicami kraju, Kwame wrócił na Złote Wybrzeże, aby objąć funkcję sekretarza generalnego w pierwszej organizacji głoszącej hasła niepodległościowe. Jednak już po trzech miesiącach pobytu, został aresztowany za propagowanie hasła niepodległość od zaraz.13 W areszcie przebywał około dwóch miesięcy. W tym czasie zdał sobie sprawę, że pomiędzy nim a pozostałymi członkami Zjednoczonej Konwencji Złotego Wybrzeża istnieją ogromne różnice, które doprowadziły do konfliktu, a w czerwcu 1949 r. do ostatecznego zerwania współpracy Nkrumaha z UGCC.14

Po wyjściu z więzienia Nkrumah zaczął zjednywać sobie ludność Złotego Wybrzeża. Wydawał dzienniki: „Accra Evening News”, „Morning Telegraph”, „Daily Mail”, w których rozpowszechniał swoje poglądy.15 Założył Komitet na Rzecz Organizacji Młodzieżowej, który w czerwcu 1949 r. przeobraził się w Convention People Party (CPP) – Ludową Partię Konwencji (LPK).16

Nkrumah zyskiwał coraz większą popularność na Złotym Wybrzeżu. Wraz ze swoimi zwolennikami rozpowszechniał ideę samorząd teraz.17 W styczniu 1950 r. Ludowa Partia Konwencji zażądała zwołania zgromadzenia konstytucyjnego i przeprowadzenia powszechnych wyborów oraz zagroziła, że w przypadku odrzucenia ich żądań, odpowiedzą konstruktywnym działaniem tj. strajkami i manifestacjami, do czego w rzeczywistości doszło, gdyż 8 stycznia ogłoszono strajk powszechny. Odpowiedzią na to było wprowadzenie przez rząd brytyjski stanu wyjątkowego oraz godziny policyjnej. Aresztowano członków partii oraz jej przywódcę.18 W ten sposób Kwame Nkrumah znalazł się w więzieniu po raz drugi.

W trakcie pobytu Nkrumaha w więzieniu Ludowa Partia Konwencji zyskiwała coraz więcej zwolenników. Rząd brytyjski postanowił zorganizować wybory powszechne, które miały się odbyć w lutym 1951 r. Pomimo pobytu w więzieniu, Kwame postanowił zgłosić swoją kandydaturę. W wyborach partyjnych Ludowa Partia Konwencji zdobyła 34 na 38 miejsc. Natomiast Kwame Nkrumah, startujący w okręgu Akry zdobył 20.780 głosów na 23.122 możliwych. Był to ogromny sukces zarówno partii LPK, jak i jej przewodniczącego. W tej sytuacji podjęto decyzję o zwolnieniu Nkrumaha z więzienia.19 Zaraz po wyjściu na wolność spotkał się on z gubernatorem – Charlsem Arden-Clarkiem, który polecił mu rozpoczęcie tworzenia nowego rządu.20

Cała ta sytuacja ukazuje zmianę polityki Wielkiej Brytanii względem terytoriów podległych. Musiała ona bowiem podjąć decyzję o współpracy z mieszkańcami kolonii, aby móc dalej czerpać z nich korzyści finansowe. Było to wynikiem walki narodowowyzwoleńczej, która nasiliła się po zakończeniu II wojny światowej. Rozpoczął się okres brytyjskiego neokolonializmu.21

Dużym krokiem w dążeniu do uzyskania niepodległości było utworzenie rządu na czele z Kwame Nkrumahem, który 21 marca 1952 r. objął funkcję premiera, stając się najważniejszą osobą w kraju, zaraz po gubernatorze.22 Nadal jednak 80% stanowisk rządowych zajmowali Brytyjczycy, a tylko 20% ludność tubylcza.23

Pełen ambicji Nkrumah nie ustępował ze swoimi żądaniami, domagał się nowej konstytucji, szybszych zmian, większej władzy w rękach Afrykanów, a w końcu zniecierpliwiony biernością Brytyjczyków, zaczął się domagać pełnej autonomii. Zaniepokojeni Brytyjczycy zdecydowali się wprowadzić nową konstytucję, która gwarantowała tubylczej ludności większą władzę.24

Zmiany na Złotym Wybrzeżu zachodziły niespodziewanie szybko, za co miejscowi dziękowali Nkrumahowi. Jego osoba wielbiona była przez masy, nazywano go: OSAGYEFO (Wielki Człowiek), KATAMANTO (Człowiek, Którego Słowo Jest Nieodwołalne), OYEADIEYIE (Człowiek czynu), KUKUDURUNI (Mąż Odwagi), NUFENU (Najsilniejszy ze Wszystkich), OSUODUMGIA (Gaśnica Ognia), KASAPREKO (Człowiek, Którego Słowo Jest Ostateczne)25 15 czerwca 1954 r. odbyły się kolejne wybory. Ludowa Partia Konwencji zdobyła w nich 72 miejsca na 104 możliwych. Był to więc kolejny sukces Nkrumaha.26

Na terytorium północnym kraju powstała jednak silna opozycja, składająca się głównie z plemienia Ashanti oaz byłych członków Ludowej Partii Konwencji.27 Opozycja sprzeciwiała się zmianie ustawy w sprawie kakao (głównego produktu eksportowanego na Złotym Wybrzeżu), która to wprowadzała ujednoliconą stawkę za owoce kakaowca- na rynku krajowym na okres czterech lat. Niezadowoleni plantatorzy zrzeszeni w opozycję wszczęli rozruchy. Aby je stłumić, w 1955 r. utworzono Rady Regionalne, a gdy to nie poskutkowało, Nkrumah zwrócił się do rządu Wielkiej Brytanii z prośbą pomoc we wprowadzeniu zmian w konstytucji, które zadowolą ludność Złotego Wybrzeża. W odpowiedzi na to, na miejsce przybył Frederic Bourne, który stał się doradcą na konferencji 16 lutego 1956 r. w Achimota. Po miesięcznych obradach, postanowiono zwołać kolejne wybory, a także wprowadzić Izby Wodzów, do zadań których należeć miało podejmowanie decyzji o rozwoju danego dystryktu. Nkrumah zgodził się na owe zmiany, zastrzegając, że po wyborach Wielka Brytania ma ogłosić dokładną datę proklamowania niepodległości Złotego Wybrzeża.28

Wybory odbyły się 12 i 17 lipca 1956 r.29 Po raz kolejny zwyciężyła Ludowa Partia Konwencji.30 Miesiąc po wyborach – 26 sierpnia, Kwame zgłosił się do rządu brytyjskiego, żądając podania dokładnego terminu uzyskania suwerenności przez Złote Wybrzeże. Odpowiedź dostał 17 września, a termin proklamowania niepodległości wyznaczono na 6 marca 1957 r.31

Powyższa data rozpoczyna nową erę w historii Afryki. Złote Wybrzeże stało się Ghaną – pierwszym niepodległym państwem Afryki Subsaharyjskiej.32 Kwame Nkrumah otrzymał to, o co walczył od lat młodzieńczych, a przy okazji został pierwszym premierem nowopowstałego państwa. Jak pisał w swojej książce: Musimy wyzwolić się z zależności ekonomicznej od imperializmu, musimy zachować naszą wolność, a równocześnie pracować bez wytchnienia nad całkowitym oswobodzeniem i zjednoczeniem Afryki33. Jego celem było więc nie tylko wyswobodzenie Złotego Wybrzeża, ale przede wszystkim walka o niezależność całego kontynentu.

Emilia Zibert

---

Streszczenie

Kwame Nkrumah jest jednym z najpopularniejszych polityków afrykańskich XX wieku. Już od lat młodzieńczych interesował się zagadnieniem nacjonalizmu. Przebywając w Ameryce i Europie, wraz z innymi działaczami politycznymi propagował hasła wolności i jedności Afryki. Dzięki jego staraniom Złote Wybrzeże stało się niepodległym państwem, dając nadzieje innym krajom afrykańskim na wyswobodzenie się z zależności od państw europejskich. Powyższy artykuł ukazuję drogę, jaką musiał przejść Kwame Nkrumah, aby stać się pierwszym premierem niepodległego państwa – Ghany.

Słowa kluczowe: Kwame Nkrumah, Złote Wybrzeże, Ghana, niepodległość, kolonializm, Afryka, XX wiek

---

Summary:

Kwame Nkrumah is one of the most popular African politicians of the twentieth century. He became interested in the issue of nationalism in school age. While America and Europe, together with other political activists, he propagated the slogans of the freedom and unity of Africa. Thanks to his efforts, the Gold Coast became an independent state, giving hope to other African countries to free themselves from dependence on European countries. The article shows how Kwame Nkrumah became the first prime minister of an independent state – Ghana.

Key words: Kwame Nkrumah, Gold Coast, Ghana, independence, colony, Africa, the twenty century

---

Bibliografia

Żródła

Kapuściński R., Czarne Gwiazdy, Warszawa 2013

Nkrumah K., Afryka musi się zjednoczyć, tłum. Danecka E., Warszawa 1965

Nkrumah K., Autobiografia, tłum. Smoliński J., Gryżewska I.,Warszawa 1958

Opracowania

Chałasiński J., Chałasińska K., Bliżej Afryki, Warszawa 1965

Dobosiewicz Z., Malinowski M., Prokopowicz J., Polityka Wielkiej Brytanii wobec Afryki, Warszawa 1974

Kosidło A., Dekolonizacja Afryki. Droga Ghany do samorządu 1947-1951, Gdańsk 1991

Meredith M., Historia współczesnej Afryki. Pól wieku niepodległości, tłum. S. Piłaszewicz Warszawa 2011

Parys J., Kwame Nkrumah – Ideologia i Polityka Rozwoju Ghany, w: A. Mrozek-Dumanowska (red.), Twócy Trzeciego świata, Wrocław, Warszawa, Kraków, Łódź 1987

Sherwood M., Kwame Nkrumah: The Years Abroad 1935-1947, b. m. 1997

Źródła elektroniczne

Nkrumah’s birthday declared a holiday, https://www.modernghana.com/news/236431/1/nkrumahs-birthday-declared-a-holiday.html , stan na 07.08.2018

---