Gaweł Marian

Gaweł Marian Stanisław (1889-1937), major pilot Wojska Polskiego

Marian Gaweł urodził się 10 września 1889 roku w Sanoku. Podjął studia na Akademii Rolniczej w Dublanach. W 1909 roku rozpoczął służbę wojskową (w charakterze jednorocznego ochotnika) w armii austro-węgierskiej. Następnie ukończył szkołę kadetów i wreszcie Techniczną Akademię Wojskową. Gaweł rozpoczął pierwszą wojnę światową już w dniu 1 sierpnia 1914 roku w charakterze oficera artylerii. W końcu miesiąca został ranny w nogę. Do lata następnego roku przebywał w szpitalu, a po opuszczeniu jego murów zgłosił się 1 lipca do lotnictwa na stanowisko obserwatora. Po miesięcznym kursie rozpoczął loty bojowe we Fligerkompanie 5. (Flik 5.) Latał między innymi nad Belgrad. W maju 1916 roku w Grossenheim na terenie Niemiec przeszkolił się w pilotażu, później doskonalił się w lataniu w szkole w Wiener Neustadt. Od września 1916 roku był dowódcą pododdziału wydzielonego z Flik 36. 25 listopada 1916 roku w rejonie Ulmulet odniósł pierwsze zwycięstwo powietrzne austro-węgierskiego lotnictwa na froncie rumuńskim. 2 kwietnia 1917 roku w rejonie delty Dunaju Gaweł odniósł drugie zwycięstwo powietrzne. Niedługo później przeszedł przeszkolenie na pilota myśliwskiego w Wiener Neustadt, po czym w czerwcu skierowano go na stanowisko „Chefpilota” do Flik 32. znajdującej się na froncie włoskim. Na początku 1918 znalazł się w myśliwskiej Flik 41./J. W końcu lutego 1918 roku musiał przymusowo lądować, a po tym zdarzeniu wycofano go z linii. Od połowy maja 1918 roku był pilotem testowym, a później komendantem grupy odbiorczej w Aspern. Pilot ten został uhonorowany szeregiem odznaczeń państw centralnych, a ponadto otrzymał prawo dożywotniego noszenia austro-węgierskiej odznaki pilota. W listopadzie 1918 roku znalazł się w Krakowie, ale ze względu na niemożność pełnienia służby w powietrzu wyjechał do Warszawy. Był referentem lotniczym w IV Oddziale Sztabu Generalnego, a później oficerem w sztabie Dowództwa Wojsk Lotniczych. Od stycznia 1919 roku kpt. Gaweł był zastępcą dowódcy Wojsk Lotniczych ppłk. pil. Hipolita Łossowskiego. Po likwidacji DWL i utworzeniu Inspektoratu Wojsk Lotniczych Gaweł przeszedł do tego organu dowódczego. W kwietniu, jako przedstawiciel polskich zwierzchnich władz lotniczych znalazł się w składzie Polskiej Wojskowej Misji Zakupów w Paryżu. Przedstawiciele IWL mieli szerokie kompetencje w sprawie zakupu samolotów i innego sprzętu lotniczego we Francji, Stanach Zjednoczonych, Belgii i w Wielkiej Brytanii. To właśnie w tym ostatnim kraju por. pil. Marian Gaweł przyglądał się samolotom bojowym oferowanym Polsce przez firmę Handley Page. W październiku 1920 roku Gaweł wrócił do Polski, znalazł się w Oddziale Naczelnej Kontroli Wojskowej, a w sierpniu następnego roku otrzymał stanowisko zastępcy dowódcy 2. Pułku Lotniczego w Krakowie. Od listopada 1921 roku pozostawał w stanie nieczynnym, a po niemal trzech latach urlopów i stanu nieczynnego został przeniesiony do rezerwy i sklasyfikowany jako niezdolny do służby frontowej. Pozostał majorem ze starszeństwem ustalonym na dzień 1 czerwca 1919 roku. Był przyporządkowany do 2. Pułku Lotniczego w Krakowie, a następnie do 6. Pułku Lotniczego we Lwowie. Mieszkał we Lwowie, gdzie kierował firmą Towarzystwo Sprzedaży Samochodów. Zmarł 16 listopada 1937 roku w Warszawie.
Marian Gaweł to jeden z wybitniejszych polskich pilotów austro-węgierskiego lotnictwa. Sławę przyniosło mu pionierskie zwycięstwo powietrzne na froncie rumuńskim. Wybitny przebieg służby (w tym między innymi zwycięstwa powietrzne, piastowanie stanowiska „Chefpilota” i dowodzenie kompaniami lotniczymi w zastępstwie dowódcy) skutkował przeniesieniem do słynnej myśliwskiej 41. Fliegerkompanie/J. Gawełowi nie dane było jednak kontynuować dalszą służbę w powietrzu. Ostatnie miesiące pierwszej wojny światowej spędził z dala od linii. W niepodległej Polsce również już nie wykonywał zadań w powietrzu. Swoim doświadczeniem służył natomiast w komórkach dowódczych. Zajmował się między innymi wyszukiwaniem sprzętu, który mógłby zostać zakupiony dla polskiego lotnictwa. Po zakończeniu walk o granice państwa polskiego Gaaweł dość szybko został przesunięty do rezerwy, mimo że polskie lotnictwo borykało się w tym czasie z niedoborem personelu. Być może o odsunięciu pilota zadecydowało arbitralna decyzja dowódcy polskiego lotnictwa gen. pil. Gustawa Macewicza. Do lotnictwa Marian Gaweł już nie powrócił.

Odznaczenia
– Brązowy Wojskowy Medal Zasługi – Austro Węgry;
– Order Żelaznej Korony III klasy z Dekoracją Wojenną – Austro-Węgry;
– Srebrnym Wojskowym Medalem Zasługi z Mieczami – Austro-Węgry;
– Żelazny Krzyż II klasy – Cesarstwo Niemieckie.

Jednostki, w których Marian Gaweł służył i stanowiska, które pełnił
– Flik 5. (Austro-Węgry);
– Flik 36. (Austro-Węgry);
– Flik 32. – „Chefpilot” (Austro-Węgry);
– Flik 41./J (Austro-Węgry);
– Grupa odbiorcza w Aspern – pilot, dowódca grupy (Austro-Węgry);
– Sztab Generalny – oficer w IV Oddziale;
– Dowództwo Wojsk Lotniczych – zastępca dowódcy;
– Inspektorat Wojsk Lotniczych;
– Polska Wojskowa Misja Zakupów w Paryżu;
– 2. Pułk Lotniczy w Krakowie – zastępca dowódcy.

dr Mariusz Niestrawski

Bibliografia
– AAN, Attaches wojskowi przy rządach państw kapitalistycznych; Poselstwo RP w Wiedniu.
– Butkiewicz Jerzy, Marian Gaweł, „Lotnictwo z Szachownicą”, r. 2004, nr 3.
– Mordawski Hubert, Polskie lotnictwo wojskowe 1918-1920, Wrocław 2010.
– Rocznik oficerski 1923, Warszawa 1923.
– Rocznik oficerski 1924, Warszawa 1924.
– Rocznik oficerski rezerw 1934, Warszawa 1934.