Wolszlagier Jan

Jan Wolszlagier (1891-1953), podpułkownik pilot sterowcowy i balonowy Wojska Polskiego.

Urodził się 27 stycznia 1891 roku w majątku Cołdanki (okolice Chodzieży). Ukończył szkołę ludową w Chojnicach. Tam rozpoczął naukę w gimnazjum, ale z powodu pruskich szykan został przeniesiony przez rodziców do gimnazjum w Chełmnie. W 1910 roku ukończył tam szkołę realną. W październiku 1911 roku został powołany do szkoły podchorążych rezerwy przy I. Batalionie Aeronautycznym Gwardii w Reinickendorf pod Berlinem. Przebywał tam do września kolejnego roku. Jeszcze przed wybuchem pierwszej wojny światowej zaangażował się w działalność polskich towarzystw patriotycznych.
Od sierpnia 1914 roku służył w armii niemieckiej, w 8. Oddziale Balonów na Uwięzi w Królewcu. W styczniu kolejnego roku został obserwatorem balonowym. W marcu 1916 roku został adiutantem grupy aeronautycznej, stanowisko pełnił przez trzy miesiące. Do końca wojny ukończył kurs dowódców kompanii balonowych i dwa kursy aerofotografii. Dowodził też jednostkami aeronautycznymi. Najpierw 23., następnie 85. i wreszcie 123. Kompanią Aeronautyczną. Tymczasowo pełnił też obowiązki dowódcy grupy aeronautycznej.
W drugiej połowie grudnia 1918 roku został zdemobilizowany z armii niemieckiej. Powrócił do domu i zaangażował się w pracy konspiracyjnej w Polskiej Organizacji Wojskowej Pomorza. Później przekroczył granicę polsko-niemiecką i udał się do Wielkopolski, gdzie kształtowały się w tym czasie polskie wojska aeronautyczne. W czerwcu 1919 roku, jako jeden z nielicznych weteranów aeronautyki niemieckiej otrzymał stanowisko w Dowództwie Wojsk Aeronautycznych w Poznaniu. Później objął dowodzenie nad I. Grupą Aeronautyczną, która powstała przez połączenie trzech pierwszych polskich kompanii aeronautycznych. 23 lutego 1920 roku, po przemianowaniu grupy na I. Batalion Aeronautyczny (w jego składzie znajdowały się wtedy tylko dwie kompanie aeronautyczne), Wolszlagier poprowadził swoją jednostkę na front polsko-bolszewicki, na którym batalion współpracował z 1. Dywizją Strzelców Wielkopolskich. W kwietniu 1920 roku kpt. Jan Wolszlagier opuścił tymczasowo dowództwo swojego batalionu (zastąpił go por. Sławomir Bilek) i został szefem Sekcji III Aeronautycznej w Szefostwie Lotnictwa Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. Na tym stanowisku odpowiadał za zagadnienia personalne i zaopatrzeniowe wojsk balonowych Wojska Polskiego. Później jednak na własną prośbę powrócił na stanowisko dowódcy I. Batalionu Aeronautycznego i dowodził batalionem po spieszeniu i w trakcie wykorzystywania polskich aeronautów w charakterze zwykłej piechoty. Po operacji warszawskiej batalion pod dowództwem Wolszlagiera wycofano z frontu i umieszczono w Warszawie, nie powrócił on już na front, a pod koniec 1920 roku został przeniesiony do Poznania.
Po wojnie, w lipcu 1921 roku trafił do Departamentu III Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych. Pod koniec roku powrócił na stanowisko dowódcy I. Batalionu Aeronautycznego. W 1923 roku celem przeszkolenia został wysłany do Centralnej Szkoły Aeronautycznej (później Balonowej). Po przeszkoleniu został komendantem szkoły, która jednak wkrótce została rozwiązana, a Wolszlagier został dowódcą jedynego pozostawionego w Wojsku Polskim Batalionu Balonowego (w Toruniu). W 1925 roku ukończył kurs sterowcowy. Swoją funkcję sprawował jeszcze na początku lat 30-tych. W latach 1934-1939 był szefem w samodzielnego referatu balonowego w Departamencie Aeronautyki MSWojsk (późniejszym Dowództwie Lotnictwa). 30 sierpnia 1939 roku minister spraw wojskowych wydał rozkaz zmieniający podległość wojsk balonowych, które miały znaleźć się w Dowództwie Obrony Przeciwlotniczej. W ramach mobilizacji Wydział Balonowy z Janem Wolszlagierem jako dowódcą wszedł w skład Dowództwa Obrony Przeciwlotniczej Kraju. W trakcie kampanii Wolszlagier przekroczył granicę z Węgrami i został tam internowany.
Po zajęciu Węgier przez Armię Czerwoną w kwietniu 1945 roku trafił do obozu zbiorczego pod Budapesztem, gdzie został dowódcą II. plutonu. W maju znalazł się w Krakowie. Później powrócił do Torunia i wyraził chęć kontynuowania służby wojskowej, ale nie doczekał się powołania. Przez kolejne kilka lat pracował w przedsiębiorstwach w różnych częściach Polski: w Częstochowie, Koszalinie, Ostrowąsach (pod Szczecinkiem), Jaraczewie (okolice Wałcza) i w Mielnie koło Koszalina. W 1953 roku przeszedł na emeryturę. Zmarł 10 lipca 1959 roku w Śmiglu koło Leszna. W Śmiglu został też pochowany.
Jan Wolszlagier to jedna z najważniejszych postaci w wojskach balonowych II Rzeczypospolitej. Jego droga do tej kariery była jednak bardzo trudna. W armii niemieckiej utrudniano Polakom dostęp do stanowisk oficerskich, szczególnie w broniach technicznych. Tym bardziej zwraca uwagę stopień podporucznika uzyskany w wojsku kaiserowskim. W budowanych od podstaw polskich wojskach aeronautycznych pozycja Wolszlagiera początkowo także była słaba. W całym polskim lotnictwie prym wiedli wtedy najliczniejsi i posiadający najwyższe stopnie wojskowe oficerowie z dawnej armii rosyjskiej. Nie inaczej było w przypadku wojsk balonowych. Najważniejsze stanowiska objęli w nim oficerowie z dawnej armii rosyjskiej (Wolszlagier był tutaj wyjątkiem). Mimo to konsekwentnie zajmował odpowiedzialne stanowiska w polskiej aeronautyce. Odznaczył się w czasie wojny polsko-bolszewickiej jako dowódca batalionu. Pełnił też odpowiedzialne stanowiska w organach centralnych. Po wojnie w dalszym ciągu dowodził batalionem, objął też komendanturę w szkole aeronautycznej, a w połowie lat 30-tych został najważniejszą postacią w polskiej aeronautyce. Po drugiej wojnie światowej nie przyjęto go z powrotem do wojska. Z jednej strony wojska aeronautyczne straciły swoje znaczenie, a z drugiej Wolszlagier z powodu pochodzenia społecznego (wywodził się z rodziny ziemiańskiej) mógł być traktowany podejrzliwie przez nowe władze.

Dodatki
Odznaczenia
– Krzyż Walecznych,
– Złoty Krzyż Zasługi,
– Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921,
– Medal 10-lecia Odzyskania Niepodległości,
– Brązowy Medal za Długoletnią Służbę,
– Złota Odznaka Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej,
– Odznaka Obserwatora Aeronauty,
– Odznaka Obserwatora Balonowego I klasy,
– Odznaka Obserwatora Balonowego (francuska),
– Odznaka Pilota Balonowego (czechosłowacka).

Awanse
– podporucznik – 1915,
– porucznik – 1919,
– kapitan 1919,
– major 1922,
– podpułkownik – 1926.

Jednostki, w których Jan Wolszlagier służył i stanowiska, które pełnił
– I. Batalion Aeronautyczny Gwardii – szkoła podchorążych (Cesarstwo Niemieckie),
– 8. Oddział Balonów na Uwięzi (Cesarstwo Niemieckie),
– 23. Kompania Aeronautyczna – dowódca (Cesarstwo Niemieckie),
– 85. Kompania Aeronautyczna – dowódca (Cesarstwo Niemieckie),
– 123. Kompania Aeronautyczna – dowódca (Cesarstwo Niemieckie),
– Dowództwo Wojsk Aeronautycznych,
– I. Grupa Aeronautyczna (Batalion Aeronautyczny) – dowódca,
– Szefostwo Lotnictwa Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego – szef Sekcji III Aeronautycznej,
– Pułk Aeronautyczny – dowódca I. Batalionu,
– Departament III Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych,
– Centralna Szkoła Aeronautyczna (Balonowa) – dowódca,
– Batalion Balonowy – dowódca,
– Departament Aeronautki Ministerstwa Spraw Wojskowych (Dowództwo Lotnictwa) – szef samodzielnego referatu balonowego,
– Dowództwo Obrony Przeciwlotniczej – szef Wydziału Balonowego.

dr Mariusz Niestrawski

Bibliografia
– APP, Rozkazy Dzienne Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych w b. Zaborze Pruskim, sygn. 53/1144/0/3.
– Hoff K., Skrzydła niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, Poznań 2005.
– Kozak Z., Moszumański Z., Szczepański J., Oficerska Szkoła Aeronautyczna (1919-1924), Pruszków-Legionowo 2014.
– Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa, pod red. M. Romeyko, Warszawa 1933.
– Matuszak T., Organizacja Szefostwa Lotnictwa Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego w latach 1919-1920 w świetle akt Centralnego Archiwum Wojskowego, dostępny w internecie: http://archiwumcaw.wp.mil.pl/biuletyn/b19/b19_3.pdf, [dostęp: 20 marca 2014 r., godz. 11.59.].
– Mordawski H., Polskie lotnictwo wojskowe 1918-1920. Narodziny i walka, Wrocław 2009.
– Rocznik oficerski 1923, Warszawa 1923.
– Rocznik oficerski 1924, Warszawa 1924.
– Rocznik oficerski 1928, Warszawa 1928.
– Rocznik oficerski 1932, Warszawa 1932.
– Zakrzewski J., W Rocznicę Piętnastolecia Wojsk Balonowych w Polsce, [w:] „Przegląd Lotniczy”, r. 1934, nr 9.