Hendricks Józef

Józef Hendricks (1896-1969), major pilot Wojska Polskiego

Urodził się 13 marca 1896 roku w Małych Świątnikach koło Gniezna. Ukończył gimnazjum, studiował na politechnikach w Hanowerze i Wismarze. Na obu ukończył po dwa semestry. Być może studiował też na politechnice we Wrocławiu. Od 1 września 1914 roku służył w niemieckim 9. pułku piechoty. W połowie października 1915 roku rozpoczął szkołę oficerską, którą ukończył w połowie marca następnego roku. Został następnie przydzielony do składu 140. pułku piechoty. 21 lutego 1917 roku otrzymał stanowisko dowódcy kompanii. 1 czerwca 1917 roku rozpoczął kurs obserwatora, 26 sierpnia otrzymał skierowanie do szkoły lotniczej we Wrocławiu, a później w Brzegu. W ostatnim roku wojny, między 22 kwietnia, a 23 grudnia przebywał w szkole reflektorów samolotowych w Hanowerze. 8 kwietnia został przyjęty do Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim. Był jednym z instruktorów w Szkole Lotniczej w Ławicy. W ramach 3. wielkopolskiej eskadry lotniczej uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej. 15 września został dowódcą kompanii w szkole i oficerem sądowym w Ławicy. Następnie otrzymał przydział do 4. wielkopolskiej eskadry bojowej (późniejszej 15. eskadry myśliwskiej). Wiosną 1920 roku wraz z eskadrą znalazł się na południowym odcinku frontu polsko-bolszewickiego. Był pilotem jedynej dwumiejscowej maszyny w eskadrze – Albatrosa B.II (obserwatorem był ppor. obs. Zdzisław Bilażewski). Załoga odznaczyła się w końcu maja w czasie akcji zdobycia przez Wojsko Polskie pociągów pancernych na stacji kolejowej Malewnaja. Natomiast latem tego roku Hendricks latał już jako pilot myśliwskiego Fokkera D.VII. W sierpniu w czasie zmagań z kawalerią Siemiona Budionnego pilot został zestrzelony na samolocie myśliwskim Fokker D.VII „Bi-Ba-Bo”. Hendricks zdołał wylądować na ziemi niczyjej i przedostać się do polskich linii. Nie chciał jednak pozostawiać samolotu bolszewikom i wieczorem przy współudziale mechaników eskadry próbował ewakuować samolot. Błoto, a także silny ogień czerwonoarmistów uniemożliwiły przeprowadzenie tego przedsięwzięcia. Hendricks mając świadomość nadchodzącego odwrotu zdecydował się podpalić samolot. Wcześniej jednak wyciął na pamiątkę wizerunek laleczki „Bi-Ba-Bo” namalowany przez uczniów szkoły pilotażu w Ławicy, w czasie gdy ten samolot był osobistą maszyną Adama Haber-Włyńskiego. Mimo zestrzelenia w dniach 17-20 sierpnia Hendricks wykonał 12 lotów bojowych (z tego cztery w dniu 18 sierpnia). Pilot odznaczył się też w czasie walk pod Zamościem i Komarowem. Od 21 lutego 1921 roku uczestniczył w drugim kursie informacyjnym dla oficerów lotnictwa. 7 września 1921 roku otrzymał stanowisko dowódcy kompanii w dywizjonie zapasowym 3. Pułku Lotniczego. 3 listopada kolejnego roku został kierownikiem Referatu Organizacyjno-Mobilizacyjnego w Departamencie IV Żeglugi Powietrznej. 29 września 1924 roku powrócił do 3. Pułku Lotniczego. 27 stycznia kolejnego roku znów znalazł się w Departamencie IV, 10 marca został dowódcą dywizjonu myśliwskiego poznańskiego pułku, a 3 września otrzymał stanowisko zastępcy kwatermistrza pułku. Od 10 stycznia 1926 roku był dowódcą I. Dywizjonu Lotniczego 2. Pułku Lotniczego w Krakowie. Od listopada tego roku przebywał w Oficerskiej Szkole Lotnictwa w Grudziądzu. 31 października 1927 roku został referentem w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego. W 1931 roku osiedlił się, po wcześniejszym przejściu w stan spoczynku, w Nowej Wsi pod Lesznem, gdzie prowadził gospodarstwo rolne. 24 sierpnia 1939 roku został zmobilizowany i wyznaczony komendantem bazy zapasowej 3. Pułku Lotniczego w Lublinie. 18 września przeszedł granicę z Rumunią. Został internowany, lecz 13 października zbiegł z obozu. Przedostał się do Francji, a później do Wielkiej Brytanii. Od 1942 roku służył w Polskich Siłach Powietrznych. Początkowo był komendantem Stacji Lotniczej Hucknall, w latach 1943-1946 służył w Inspektoracie do spraw Zarządu Wojskowego. W 1946 roku wrócił do Polski. W sierpniu 1949 roku został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa, dwa lata później został skazany. Więzienie opuścił w 1953 roku. Zamieszkał w Stęszewie, później w Krośniewicach Kłodzkich i wreszcie w Ziębicach, gdzie zmarł 26 kwietnia 1969 roku.
Józef Hendricks to jedna z ciekawszych, a zarazem mniej znanych postaci polskiego lotnictwa. Przeszkolił się na pilota już w czasie pierwszej wojny światowej, choć nie uczestniczył wtedy jeszcze w zmaganiach powietrznych. Wiosną 1919 roku zasilił lotnictwo wielkopolskie, był instruktorem pilotażu, a także pilotem bojowym uczestniczącym w wojnie polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej. Po wojnie pozostał w lotnictwie. Jako jeden z nielicznych polskich weteranów lotnictwa niemieckiego był dość ważną postacią w polskim międzywojennym lotnictwie (warto też zwrócić uwagę na kilka semestrów spędzonych na politechnikach, co absolutnie wyróżniało go z grona dawnych lotników kaiserowskiego lotnictwa). Służył w Departamencie IV Żeglugi Powietrznej, w szkolnictwie i w jednostkach liniowych. Dowodził dywizjonem myśliwskim w Poznaniu, a później dywizjonem liniowym w Krakowie. Do lotnictwa wrócił w obliczu wojny w 1939 roku, pełnił stanowiska administracyjne w Wielkiej Brytanii. Po wojnie wrócił do Polski, lecz jako „wzorcowy wróg ludu” (przed wojną miał blisko 200-hektarowe gospodarstwo rolne, a po wojnie otwarcie sprzeciwiał się kolektywizacji) został aresztowany tracąc przy okazji majątek.

dr Mariusz Niestrawski

Dodatki
Odznaczenia
– Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (nr 196);
– Krzyż Walecznych (czterokrotnie);
– Polowa Odznaka Pilota (nr 18);

Awanse
– Podporucznik – 1916 lub 1917;
– Porucznik – 1919;
– Kapitan – 1922;
– Major – 1924.

Bibliografia
– CAW, Dowództwo Lotnictwa MSWojsk, sygn. I.300.38.37.
– CAW, Siły Zbrojne byłego Zaboru Pruskiego i Front Wielkopolski, sygn. I.170.3.7.
– Jóźwiak Zenon, Wawrzyniak Jarosław, Leszczyńskie orły II wojny światowej, Leszno 2011.
– Kopański T. J., Fokker DVII BI-BA-BO, [w:] „Lotnictwo z Szachownicą”, r. 2002, nr 1.
– Lewandowski E., Zarys historji 15-ej eskadry myśliwskiej (obecnie 132-ej), [w:] „Przegląd Lotniczy”, r. 1929, nr 5.
– Rocznik oficerski 1923, Warszawa 1923.
– Rocznik oficerski 1924, Warszawa 1924.
– Rocznik oficerski 1928, Warszawa 1928.
– Zieliński J., Wójcik W., Lotnicy Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari 1918-1920, Warszawa-Toruń 2005.

Zdjęcie: „Lot”, r. 1923, nr 1.