Jastrzębski Franciszek

Franciszek Jastrzębski (1905-1940), kapitan pilot Wojska Polskiego.

Urodził się 10 listopada 1905 roku w Zglechowie w pobliżu Mińska Mazowieckiego. W latach 1918-1926 uczył się w Siennicy w szkole powszechnej i w Seminarium Nauczycielskim. W czerwcu 1926 roku zdał maturę i otrzymał dyplom nauczyciela szkoły powszechnej.
Jesienią 1926 roku przeszedł przeszkolenie wojskowe w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Kilka miesięcy później trafił do Oficerskiej Szkoły Lotniczej w Dęblinie. Był tam kursantem III Promocji. W 1929 roku z 61 lokatą opuścił w stopniu podporucznika obserwatora mury uczelni, a następnie został skierowany do 54. eskadry liniowej 5. Pułku Lotniczego w Lidzie. Tymczasowo pełnił funkcję adiutanta dowódcy pułku. Przez pewien czas był też obserwatorem w 51. eskadrze liniowej. W 1933 roku przeszedł kurs pilotażu, a później służył w 142., a później 143. eskadrze myśliwskiej wchodzących w skład 4. Pułku Lotniczym w Toruniu. W drugiej z tych eskadr pełnił stanowisko oficera technicznego, a następnie zastępcy dowódcy. W latach 1935-1937 był instruktorem pilotażu w Lotniczej Szkole Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu. Później pełnił analogiczną funkcję w Wyższej Szkole Pilotażu. W 1938 roku w stopniu kapitana pilota objął dowództwo nad 132. eskadrą myśliwską.
Na czele eskadry kapitan Jastrzębski stał także w czasie kampanii polskiej 1939 roku. W pierwszych dniach września bezpośrednio dowodził 6-samolotową zasadzką pod Kaliszem, a 5 i 6 września osłoną myśliwską samolotów rozpoznawczych PZL.23B „Karaś”. 10 września brał udział w walce kołowej w rejonie Włocławka z niemieckimi myśliwcami Bf 109. Zestrzelił jednego z przeciwników, lecz sam także został strącony i musiał ratować się skokiem ze spadochronem. Po wylądowaniu został schwytany przez okolicznych chłopów, którzy uznali go za pilota niemieckiego. Sytuację załagodził dopiero przybyły patrol wojskowy. 12 października brał udział w interwencji naziemnej III./3. dywizjonu myśliwskiego w rejonie Rosoczycy. W dniach 12-15 września Jastrzębski przeprowadził szereg lotów rozpoznawczych. O świcie 17 września (wykonując rozkaz z poprzedniego wieczora) kapitan Jastrzębski na ocalałym P.11c z lekarzem III./3. Dywizjonu Myśliwskiego porucznikiem Bolesławem Chełchowskim odleciał w kierunku wschodnim. Po lądowaniu pod Chełmem obaj oficerowie kontynuowali podróż pieszo. Później dołączyli do 22. pułku ułanów.
W końcu 1939 roku Jastrzębski przedostał się na Słowację. Ze Słowacji kontynuował podróż przez Węgry i Jugosławię aż do Francji, gdzie zameldował się w połowie grudnia. Po przeszkoleniu nad Sekwaną dowodził patrolem myśliwskim na lotnisku Châteaudun przy francuskiej Groupe de Chasse II/1. 5 czerwca jego MB-152 został zestrzelony przez kilka Messerschittów Bf 109. Poparzony Jastrzębski uratował się skokiem ze spadochronem. Znów jednak miał trudności z przekonaniem ludności cywilnej, że nie jest Niemcem. Do jednostki już nie wrócił.
Po kapitulacji Francji Jastrzębski kontynuował służbę lotniczą w Wielkiej Brytanii. Od lipca 1940 roku dowodził eskadrą „B” w 302. dywizjonie myśliwskim „poznańskim”. Brał udział w bitwie o Anglię. W okresie od 14 września do 25 października wykonał 26 lotów bojowych. 19 października w czasie powrotu z zadania w trudnych warunkach atmosferycznych zderzył się z linką balonu zaporowego i rozbił samolot w czasie przymusowego lądowania. Zginął 25 października 1940 roku nad Kanałem La Manche w czasie lotu patrolowego. Prawdopodobnie został zestrzelony przez niemieckie myśliwce. Według Listy Bajana był autorem 3 i ½ pewnego zwycięstwa powietrznego (3 w Polsce i ½ w Wielkiej Brytanii). Liczba nieoficjalnych zwycięstw kwalifikowałaby go jako asa myśliwskiego drugiej wojny światowej.
Franciszek Jastrzębski był przede wszystkim pilotem myśliwskim. Większość swojej kariery lotniczej spędził w linii. Tylko przez parę lat jako instruktor wyższego pilotażu zajmował się szkoleniem nowych pilotów. Poza tym epizodem służył w jednostkach liniowych i bojowych. Stosunkowo szybko, bo już 4 lata po ukończeniu „Szkoły Orląt” przeszkolił się z obserwatora na pilota. W tym charakterze służył do końca swojego życia. Przez kilka lat był związany z toruńskim 4. Pułkiem Lotniczym, natomiast przed wybuchem drugiej wojny światowej zapoczątkowane zostały jego związki z lotnictwem „poznańskim”. Dowodził eskadrą w III./3. dywizjonie myśliwskim, a po przedostaniu się do Wielkiej Brytanii pełnił analogiczne stanowisko w 302. dywizjonie myśliwskim „poznańskim”. Warto podkreślić, że walczył nie tylko w czasie kampanii polskiej i bitwie o Anglię, ale również uczestniczył w walkach powietrznych na niebie Francji. Podaje się bardzo sprzeczne dane na temat jego zwycięstw powietrznych, można jednak uznać, że uczestniczył w zestrzeleniu co najmniej czterech wrogich samolotów.

Dodatki
Jednostki, w których Franciszek Jastrzębski służył i stanowiska, które pełnił
– 54. eskadra liniowa;
– 51. eskadra liniowa;
– 142. eskadra myśliwska;
– 143. eskadra myśliwska – oficer techniczny, zastępca dowódcy;
– Lotnicza Szkoła Strzelania i Bombardowania – instruktor pilotażu;
– Wyższa Szkoła Pilotażu – instruktor pilotażu;
– 132. eskadra myśliwska – dowódca;
– SGO „Polesie”;
– Groupe de Chasse II./1;
– 302. dywizjon myśliwski „poznański” – dowódca eskadry „B”.

Odznaczenia
– Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (pośmiertnie);
– Krzyż Walecznych;
– Polowa Odznaka Pilota;
– Croix de Guerre (Krzyż Wojenny) – francuski.

Bibliografia
– Cumft Olgierd, Kujawa Hubert Kazimierz, Księga lotników polskich poległych zmarłych i zaginionych 1939-1946, Warszawa 1989.
– Franciszek Jastrzębski 1905-1940, [w:] „Skrzydlata Polska”, r. 1985, nr 2 (1729), s. 10.
– Górska Marianna, Kpt. pilot myśliwski Franciszek Jastrzębski, zapomniany bohater II wojny światowej, [w:] „Rocznik Mińsko-Mazowiecki, r. 2009, nr 17, s. 198-307, dostępny w internecie: http://mazowsze.hist.pl/19/Rocznik_Minsko_Mazowiecki/437/2009/15715/, [dostęp: 18 listopada 2014 roku, godz. 19.05]
– Pawlak Jerzy, Absolwenci Szkoły Orląt 1925-1939, Warszawa 2002.
– Śliżewski Grzegorz, Franciszek Jastrzębski, dostępny w internecie: http://niebieskaeskadra.pl/?control=8&id=438, [dostęp: 18 listopada 2014 roku, godz. 19.18]
– Zmyślony Wojciech, Franciszek Jastrzębski, dostępny w internecie: http://www.polishairforce.pl/jastrzebski.html, [dostęp: 18 listopada 2014 roku, godz. 19.15]

dr Mariusz Niestrawski

Zdjęcie via dr Grzegorz Śliżewski