Bomby przenoszone przez niemieckie samoloty myśliwskie w okresie II wojny światowej

Bomby((Ciekawe opracowanie na temat rozwoju niemieckich bomb powstało po drugiej wojnie światowej w ramach prac przeprowadzonych przez AFHRA i wspieranych przez byłych oficerów armii Niemieckiej. Na niemal 500 stronach zebrano informacje na temat planowania i rozwoju bomb niemieckich w latach 1925-1945. Autor prezentuje choćby tak ciekawe fakty, jak błędnie użyte zapalniki podczas bombardowań Londynu obniżających skuteczność ataków. The Planning and Development of Bombs for the German Air Force, 1925-1945, by H. Heitman, <http://www.afhra.af.mil/shared/media/document/AFD-090804-090.pdf> [19.08.2013])) towarzyszą lotnictwu wojskowemu już od jego początków. Na przestrzeni lat zmieniał się jedynie sposób ich wykorzystania. Zasadniczo bomby różnią się grubością ścian co przekłada się na sposób niszczenia celu. Grubsze bomby mają za zadanie spenetrować cel i wybuchnąć w jego środku by wzmocnić efekt niszczący dodatkowo przy zderzenia z powierzchnią rażą przy pomocy odłamków. Niewielkie fragmenty bomby poruszają się we wszystkich kierunkach z prędkością od 4000 do 7000 stóp na sekundę i na otwartej przestrzeni mogą przelecieć dystans od 100 jardów do mili((Dane podawane w jednostkach zamieszczonych w cytowanym źródle. 1 stopa – ok. 0,3m, 1 jard – ok. 0,9m, 1 funt – ok. 0,45kg)).

W przypadku bomb cienkościennych zasadnicza siła niszcząca bierze się z podmuchu. Dla bomby o masie 2000 funtów wypełnionej TNT eksplozja następuje niezwykle szybko co powoduje, że w jedne trzytysięcznej sekundy następuje przemiana ładunku w gaz o wielkim ciśnieniu. Gaz ten porusza się we wszystkich kierunkach z prędkością rzędu 10,000 – 15,000 stóp na sekundę w promieniu kilku stóp. Gdy rośnie prędkość spada ciśnienie i to właśnie prędkość ma największa siłę destrukcyjną, a nie ciśnienie. Podmuch porusza się z prędkością około 7000 mil na godzinę i stąd bierze się siła niszcząca bomby. W odległości 50 stóp siła rażąca podmuchu spada jednak wydatnie i staje się niewielka. Dodatkowym efektem wybuchu takiej bomby jest częściowa próżnia wytworzona w masie gazowej. Oznacza to, iż w przypadku penetracji budynku zachodzą dwa zjawiska – ciśnienie na ściany budynku i dach dążące do ich wypchnięcia i następujący chwilę później efekt zassania. Często budynek jest w stanie znieść siłę podmuchu, ale efekt zassania powoduje zawalenie się osłabionej konstrukcji(( płk S. R. Stribling, The Aerial bomb, Flyiing, Vol XXXII No. 1, styczeń 1943.)).

Bomby produkowane przez Niemcy w okresie II wojny światowej można podzielić generalnie na kilka kategorii. Samoloty myśliwskie używały głównie 2 rodzajów bomb:

-bomby burzące SC- o cienkich ściankach o mniejszym procentowym udziale środka burzące niż bomby SB; przeznaczone głównie do niszczenia budynków, o niewielkim efekcie odłamkowym

-bomby odłamkowe SD(( Oznaczanie SD w terminologii niemieckiej odnosiło się również do bomb ogólnego przeznaczania. ))- o grubszych ścianach, przeznaczone do niszczenia siły żywej przeciwnika i budynków, dominujący efekt odłamkowy, masa maksymalna 500kg((Same bomby w danej kategorii dzieliły się jeszcze na klasy wynikające ze sposobu produkcji. Po zakończeniu kampanii w Polsce okazało się, że Niemcy pozostały praktycznie bez bomb średnich wagomiarów co wymusiło zwiększenie produkcji i poszukiwanie nowych sposobów umożliwiających wytwarzanie bomb, a co za tym idzie zdywersyfikowała ich jakoś w zależności od sposobu produkcji. Poszczególne klasy oznaczały ogólną wytrzymałość strukturalną konstrukcji co determinowało użycie ich w stosunku do konkretnych celów. Kolejnym sposobem na uzupełniane zapasów bomb było wykorzystanie pocisków artyleryjskich i moździerzowych odpowiednio przygotowanych do zrzucania. Do tego celu wykorzystywano uszkodzone lub wadliwe egzemplarze, których nie można było wystrzelić zgodnie z ich przeznaczeniem. Starano się również wykorzystać przejęte bomby pozostałe w magazynach pokonanych krajów.))

Tabela 1: Podstawowe klasy bomb lotniczych. Źródło: E.A. Marquard, Luftwaffe Methods in the Selection of Offensive Weapons, part II, Apendix I <http://www.afhra.af.mil/shared/media/document/AFD-090521-080.pdf>

Samoloty myśliwskie(( Skupię się tutaj jedynie na maszynach jednosilnikowych.)) przenosiły kilka rodzajów bomb z grupy SC i SD podczas wykonywania misji myśliwsko-bombowych. Możliwość przenoszenia bomb była ograniczona do zaczepów pod kadłubem oraz w przypadku samolotów Fw 190 w wersji szturmowej do zaczepów podskrzydłowych. Wynikały stąd duże ograniczenia możliwości taktycznych. Najpopularniejszym rodzajem bomb były te o wagomiarze 250kg w odmianie SD-odłamkowej (ogólnego przeznaczenia) lub SC-burzącej. Poza tym używano również bomb 500kg oraz w przypadku Fw 190 możliwe było podwieszenie bomby 1000kg z odciętą lotką by zmieściła się pod kadłubem i możliwy był start.

Dzięki zamontowaniu specjalnego adaptera do zamka bombowego możliwe było zabieranie 4 bomb 50kg. Zainstalowanie z kolei specjalnego wyrzutniki bomb SD 2 o masie 2 kg pozwalało zdecydowanie zwiększyć możliwości taktycznego wykorzystania samolotu myśliwskiego uzbrojonego w tego typu bomby.

Samolot myśliwski obciążony dodatkowym ładunkiem bombowym stawał się ociężały i w razie walki powietrznej musiał natychmiast pozbyć się przenoszonej bomby(( Poprawiało to w sposób drastyczny szanse, ale i tak na samolocie pozostawały zaczepy i podwieszenia, których nie można było dorzucić więc pewien spadek osiągów był nadal obserwowany.)). Poza tym bombardowanie o akceptowalnej celności musiało odbyć się niskiego pułapu z racji braku specjalnych celowników. Drugim problemem było odpowiednie zrzucenie bomby tak, by nie trafić w obrys śmigła podczas ataku pod kątem(( Ju 87 posiadał specjalny wyrzutnik oddalający bombę od kadłuba co zapobiegało trafieniu w śmigło podczas ataku z nurkowania pod dużym kątem.)). Poza tym standardowo myśliwce jednosilnikowe nie były specjalnie chronione przed ewentualnym ostrzałem z ziemi co zwłaszcza w przypadku Messerschmitta mogło mieć opłakane konsekwencje przy przebiciu jednej z chłodnic podkadłubowych(( Ostrzał piechoty dawał się we znaki zwłaszcza na wschodzie, gdzie piloci wielokrotnie raportowali o otwieraniu ognia do ich samolotów dosłownie ze wszystkiego co Rosjanie mieli pod ręką.)). Efekt niszczący jednej bomby był również znikomy w porównaniu do ponoszonego ryzyka. Inną sprawa był opór pilotów myśliwskich przed wykonywaniem tego typu misji.

Warto zwrócić uwagę na efektywność ataku przy pomocy bomby. Najlepsza była przy ataku z dużej wysokości lub podczas lotu nurkowego. Przy ataku z małego pułapu część odłamków pochłaniała ziemia w związku z tym korzystniej było zrzucać bomby tak by spadały pionowo i odłamki mogły lepiej rozprzestrzeniać się w najbliższej odległości. Chcąc uniknąć sytuacji w której część efektu wybuchu pochłaniała ziemia powstały bomby SD 2 i cięższe odmiany bomb SC 250 Stabo i SD 500 Br.

Luftwaffe stosowała również specjalne teleskopowe pręty, które montowane na czubku bomby inicjowały wybuch przy kontakcie z podłożem. Dzięki temu w przypadku kontaktu z miękką ziemią zapobiegały zagłębieniu się ładunku i tym samym ograniczeniu jego siły. Miało to istotne znacznie zwłaszcza w przypadku bomb odłamkowych. Urządzenie stosowano również zimą gdyż śnieg miał podobne działanie jak miękka ziemia. By uniknąć uszkodzeń podczas ataków z niskiego pułapu wywołanych odłamkami stosowano zapalniki opóźniające wybuch. Od pewnego momentu wszystkie bomby ogólnego przeznaczenia posiadały takie „kolce”((W.Fleisher, German Air-Dropped Weapons to 1945, Hinckley 2004, s. 106. Nie wydaje się jednak by stosowano owe „kolce” podczas akcji z wykorzystaniem samolotów myśliwskich, jako że nie spotkałem się z żadnym zdjęciem które mogłoby udokumentować to rozwiązanie również w tym przypadku choć opracowania podają możliwość wykorzystania tego uzbrojenia na Bf 109. Po stronie Aliantów bomby z kolcami o długości 18 cali używane były operacyjnie przez 56th Fighter Group latającą na myśliwcach P-47 Thunderbolt. Dzięki zastosowaniu wspomnianego kolca możliwe było zdetonowanie ładunku ponad ziemią co miało duże znaczenie w przypadku atakowania choćby lotnisk. Efekt niszczący był zwielokrotniony. R.A. Freeman, 56th FG, Oxford 2000, s. 96.)).

Tabela 2: Zestawienie głównych rodzajów bomb wykorzystywanych przez samoloty myśliwskie((Opis na podstawie L.Dv.4200, Die Deutsche Abwurfmunition, Juni 1943. Nie uwzględniam bomb przeciwpancernych z racji ich małego użycia.)).

Tabela 3: Skutek wywołany zrzuceniem bomby na budynek mieszkalny. Źródło: W.Thamma, Fliegerbomben, Bon 2003, s. 105.

Tabela 4: Efekt wywoływany przez poszczególne bomby. Źródło: W.Thamma, Fliegerbomben, Bon 2003, s. 107.

Tabela 5: Skutki użycia bomby na zabudowania ceglane. Odległość skutecznego efektu podana w metrach. Źródło: E.A. Marquard, Luftwaffe Methods in the Selection of Offensive Weapons, part II, s. 90. <http://www.afhra.af.mil/shared/media/document/AFD-090521-080.pdf>

Podsumowanie

Samoloty myśliwskie korzystały z ogólnodostępnych bomb lotniczych i generalnie można stwierdzić, że nie projektowano dla nich specjalnych nowych rodzajów(( Pewnym wyjątkiem mogą tu być boby SD 2 i specjalne wyrzutniki zaprojektowane do przenoszenia na zaczepach maszyn myśliwskich.)). Z racji małego udźwigu i wątpliwej skuteczności ataków przez myśliwce ten segment uzbrojenia nie uległ znaczącemu rozwojowi i w przeciągu wojny używano głównie bomb SC i SD. Z niektórych rozwiązań jak adaptery do zrzutu bomb SD 2 rezygnowano z racji ich awaryjności(( Choć trzeba przyznać, że podczas początkowych tygodni kampanii na wschodzie odnoszono spore sukcesy przy użyciu bomb SD 2.)). Pole manewru było więc mocno ograniczone i sprowadzało się do wyboru pomiędzy bombami 250 kg, 500 kg i 50 kg na adapterach pozwalających na przenoszenie 4 sztuk. Na dobrą sprawę zatem myśliwce przenosiły ładunek 200, 250 lub 500 kg.

Warto jednak zwrócić uwagę na fakt początków współczesnych myśliwskich maszyn wielozadaniowych właśnie w tamtym okresie. Fw 190 z 4 bombami 50 kg i stosownym adapterem lub z pojedynczą bombą był tym czym dziś jest F-16 przenoszący bomby Mk różnego wagomiaru. Potencjał samolotu myśliwskiego był już na tyle duży, że można było myśleć w przypadku braku innych możliwości nad wykorzystaniem tego rodzaju maszyn do dodatkowych zadań.

dr Krzysztof Kuska

Zdjęcie: Bomba SD 2 – otwarta

Bibliografia:

– Heitman H., The Planning and Development of Bombs for the German Air Force, 1925-1945, s.180 <http://www.afhra.af.mil/shared/media/document/AFD-090804-090.pdf>
– płk S. R. Stribling, The Aerial bomb, Flyiing, Vol XXXII No. 1, styczeń 1943.
– Fleisher W., German Air-Dropped Weapons to 1945, Hinckley 2004.
– Freeman R.A. , 56th FG, Oxford 2000.
– L.Dv.4200, Die Deutsche Abwurfmunition, Juni 1943.
– Thamm W., Fliegerbomben, Bon 2003.
– Marquard E.A., Luftwaffe Methods in the Selection of Offensive Weapons, part II, Apendix I <http://www.afhra.af.mil/shared/media/document/AFD-090521-080.pdf>

Zdjęcie: Wikimedia Commons