Opracowań poświęconych atakowi japońskiego lotnictwa pokładowego na amerykańską bazę na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 roku powstało już wiele. Nową pozycją jest książka która ukazała się w ramach czeskiej historiografii.
Na pierwszy rzut oka dostajemy do rąk bardzo kolorowe opracowanie na doskonałym kredowym papierze, ze znakomitymi rysunkami, świetnymi zdjęciami. To zaś od razu powoduje ostrzegawczy głos, że treść może być daleka od oczekiwanego poziomu. Tymczasem książka Ivana Broža oparta została na porządnej literaturze przedmiotu, dobrze znanych, ale najważniejszych dokumentach źródłowych i świetnych zasobach amerykańskich czasopism. To zaś powoduje już spore uspokojenie.
Autor wychodzi od tego co kojarzymy słysząc „Pearl Harbor”. Nie tylko próbuje odpowiedzieć na pytanie jak ogromne znaczenie w świadomości społecznej ma to pojęcie, ale także jak mocno to wydarzenie wryło się w pamięć historyczną i to nie tylko amerykańską. Równocześnie zarysowuje przyszły teatr działań wojennych. Ivan Brož stara się nakreślić zasady funkcjonowania państwa japońskiego, roli w nim cesarza Hirohito, czy też władz cywilnych i wojskowych. Pokazuję jaką role w państwie odgrywała armia, a także sama marynarka wojenna, jaka była w niej pozycja admirała Iseroku Yamamoto. Całości towarzyszą bardzo precyzyjne i przejrzyste schematy, ułatwiające szybki kontakt z omawianymi treściami. Sam admirał I. Yamamoto doczekał się samodzielnego, może nie nazbyt rozbudowanego, biogramu. Podobnie taki biogram towarzyszy admirałowi Husbandowi E. Kimmelowi. Autor przedstawia także zasady funkcjonowania państwa amerykańskiego i sposób podejmowania decyzji, także tych na wypadek wybuchu wojny. Spore fragmenty poświęcone zostały osobie prezydenta USA Franklina D. Roosevelta, sekretarzowi stanu USA Cordellowi Hull’owi, czy też sekretarzowi Henry L. Stimson’owi.
Ivan Brož w następnej części przystępuje do omówienia japońskiej marynarki wojennej, ze szczególnym uwzględnieniem tych sił, które skierowane zostaną w stronę Hawajów. Uwaga skupiona zostaje tu na dowódcach, oficerach, czy też okrętach. Przedstawione zostają wszystkie zespoły bojowe, ze wskazaniem każdego okrętu będącego jego częścią składową. Autor pokazuje z dużą precyzją jakie eskadry stacjonowały na każdym z japońskich lotniskowców, wskazuje ich dowódców, skład, poświęcając dodatkowo trochę miejsca historii i danym taktyczno-technicznym każdego z japońskich lotniskowców. Samodzielne rysy poświęcone zostały wszystkim japońskim typom samolotów pokładowych, dodatkowo wzbogacone zostały one znakomitymi rysunkami tychże maszyn w malowaniach które były charakterystyczne dla danych samolotów i eskadr w dniu ataku na Pearl Harbor. Autor równie dużo miejsca poświęca także japońskim okrętom liniowym, ciężkim i lekkim krążownikom, a nawet ich wyposażeniu lotniczemu, znowu racząc czytelników doskonałymi rysunkami. Całość tego fragmentu napisana jest ze znawstwem tematu, świetnie się go czyta i nie ma co ukrywać także doskonale ogląda.
Autor omawia cele i założenia samego planu ataku, czemu towarzyszy mapka z dokładnym określeniem pozycji japońskiej floty wiceadmirała Ch. Nagumu każdego dnia przed atakiem, jak i po jego przeprowadzeniu.
Równie dokładnie omówiona została w książce flota amerykańska, dokładnie zaś ta jej część która bazowała w momencie ataku w Pearl Harbor. Jednostki, dowódcy, układ zespołów bojowych, ich skład, wszystko to omówione zostały bardzo dokładnie. Towarzysza temu fragmenty źródeł, obficie cytowane przez Autora. Także w tej części Ivan Brož nie ogranicza się tylko do charakterystyki okrętów, ale wskazuje na główne typy amerykańskich samolotów, ich dyslokacje, możliwości bojowe. Czytelnik zaś dostaje ponownie doskonałe rysunki, mapy, czy też zdjęcia.
Samo omówienie ataku, to zasadnicza część pracy. Oczywiście trudno tu napisać coś nowego, bowiem atak na Pearl Harbor jest jednym z najlepiej znanych i zbadanych wydarzeń. Wręcz można być zadowolonym, że Autor nie szuka tanich tajemnic, nie odkrywa nowych nieznanych a sensacyjnych teorii. To dodaje pracy tylko odpowiedniego poziomu. Ivan Brož pokusił się wręcz o minutowe pokazanie ataku japońskiego lotnictwa pokładowego, książka w tym miejscu nabiera charakteru dziennika wydarzeń, gdzie precyzja i dokładność jest wyjątkowa. Warto to podkreślić. Autor nie ucieka od własnych ocen, nie tylko co do skali i znaczenia samego ataku, ale także na ile prezydent USA wiedział, lub mógł wiedzieć o planowanym przez Japończyków uderzeniu. Także tu Autor gęsto posiłkuje się dokumentami źródłowymi, zwłaszcza fragmentami z prac amerykańskiej komisji powołanej do wyjaśnienia przyczyn klęski w Pearl Harbor.
Całość pracy kończą dwa wydarzenia. Pierwszy to opis przygotowań do uderzenia na Tokio i kilka innych japońskich miast, czyli operacji pułkownika Jamesa Doolittla. To od czasów pewnego kiepskiego amerykańskiego filmu stało się już tradycją, że obie te operacją są ze sobą łączone, a nalot kilkunastu amerykańskich średnich bombowców B-25 Mitchell traktowany jest jako zemsta za Pearl Harbor. Koncepcja jest dość wątpliwa, ale tekst jakościowo dobry, równie precyzyjny jak poprzednio. Drugi końcowy akord to operacja zestrzelenia admirała I. Yamamoto przez amerykańskie myśliwce P-38 Lightning, które naprowadzone zostały na samolot japońskiego dowódcy floty dzięki znajomości szyfrów przeciwnika i doskonałemu planowaniu po stronie amerykańskiej.
Książka Ivana Broža jest miłym zaskoczeniem. Niby praca nie jest wielka, ale naprawdę na dobrym poziomie, napisana świetnym językiem, bez większych błędów, z dużą precyzja odtwarzając dzieje japońskiego ataku. Nic tylko polecić i zarazem zazdrościć, że po takie pozycje trzeba jeździć do Pragi.
Prof. UAM dr hab. Maciej Franz